کتاب کمانه کردن تحریم آگاته دماریس نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

تحریم واژه‌ای است که پیش‌تر و بیشتر گویای پیامدهای تصمیم یک دولت بیگانه بر اشخاص و بخش‌هایی از اقتصاد کشور هدف بود اما اکنون و با کاربرد فراگیری که پیدا کرده است، بی‌گمان باید آن را ابزاری پرکاربرد در دیپلماسی و در بدترین کاربرد، سلاحی دانست که بی‌صدا می‌کُشد. آموزه‌های تحریم در عراق دهه ۹۰ میلادی و لبنان امروز و... نیز به ما می‌گوید تحریم می‌تواند سنگین‌ترین سلاحی باشد که اگر به‌خوبی تدبیر نشود، حتی کشتار میلیونی در پی داشته باشد، کشوری را ده‌ها سال پس ببرد و... البته روشن است که تحریم می‌تواند راه را برای جنگ‌های خانمان‌سوز باز کند. اگر دیگران دیرتر با نام شوم تحریم آشنا شده‌اند، اما چهار دهه است که یکایک ایرانیان با آن رویارویی می‌کنند؛ بنابراین و به‌ویژه در کشور ما، تحریم باید به ژرف‌ترین روشی بررسی و واکاوی بشود. برگزیدن این کتاب برای برگردان به پارسی با همین انگیزه انجام شد و امید است پژوهش‌های دوچندانی درباره این پدیده شوم انجام شود.

پانزده سال پیش که در حوزه امریکای وزارت امور خارجه کار می‌کردم، تحریم، پیامدهای تحریم و تلاش‌ها برای رویارویی با آن را از نزدیک احساس کردم چون براساس وظیفه کاری، از اولین کسانی بودم که از آغاز فرآیند تصویب یک تحریم در کنگره یا فرمان اجرایی رئیس‌جمهور امریکا خبردار می‌شدم، با پیامدهای گوناگون آن درگیر می‌شدم و در تلاش‌های دیپلماتیک برای دور زدن یا حل مشکلات ناشی از آن، از یک دیدار دیپلماتیک در تهران تا مشارکت در مذاکرات مشهور مسقط به‌عنوان گام اول از فرآیند شکل‌گیری برجام شرکت داشتم. در همین دوره بود که شاید برای اول‌بار، کار متمرکز و روشمند برای گردآوری داده‌های تحریمی و شناخت تحریم‌ها به کمک جناب شیرزادی، دیپلمات باسواد و میهن‌دوست، آغاز شد. ورود اولیه ایران به مقوله تحریم متقابل مقامات امریکایی نیز به همین دوره برمی‌گردد. در سال‌های اخیر اما کار در حوزه چین به گونه دیگری من را با تحریم‌ها هم‌نشین کرد.

گرچه پانزده سال درگیر بودن از نزدیک با تحریم، این پدیده و پیامدهای آن را تبدیل به دغدغه ذهنی من کرده بود، ولی گرفتاری پیوسته‌کاری، فرصت تمرکز برای نگارش یافته‌ها را نمی‌داد. با خواندن این کتاب نو در زمینه تحریم، بخش خوبی از نکات موردنظر را در آن یافتم و به همین دلیل برگردان آن به پارسی را سودمند دانستم که اکنون تقدیم شما خوانندگان گرامی می‌شود. امید است موردپسند قرار گیرد.

آگاته در این کتاب پس از گذری شتابان بر تاریخچه به‌کارگیری برخی روش‌های فشار اقتصادی از یونان باستان تا دوره ناپلئون، با نگاهی فراگیر به همه «کارهای فرساینده یک‌جانبه»[۱] از محاصره اقتصادی تا برقراری منع یا موانع بازرگانی، تحریم و کنترل صادرات در جعبه‌ابزار سیاست خارجی امریکا می‌پردازد. سپس کاربرد این ابزارهای فشار توسط رژیم امریکا در مورد همه کشورهای هدف (از شوروی، کره شمالی، ج.ا.ایران، عراق، سودان، روسیه، ترکیه، چین تا کنگو) در نیم سده گذشته را به‌صورت فراگیر و ژرف پیش می‌کشد، دوره برآمدن و برافتادن آن‌ها را ارزیابی می‌کند و در پایان چشم‌اندازی تیره برای کارآمدی آن‌ها پیش‌بینی می‌کند. نویسنده با وارسی موارد بزرگ شکست و کامیابی این روش‌های امریکا در کشورهای هدف، نشان می‌دهد شیوه تحریم افراد دیری است ناکارآمد شده، تحریم‌های بخشی هم در بیشتر موارد ناکام بوده، استفاده از ارزهای ملی، پیدایش پیام‌رسان‌های موازی با سوئیفت، برآمدن فزاینده رمزارزها، کاهش جایگاه جهان روایی دلار و انتقال رویارویی به حوزه فناوری‌های بالا موجب کاهش کارآمدی تحریم شده و می‌شود. در پایان نیز نویسنده با یادآوری هزینه‌های سیاسی و اقتصادی که تحریم به خود امریکا وارد می‌کند، به تحریم از زاویه چندتکه شدن نظام مالی جهانی و مفهوم «جداسازی» اقتصادهای امریکا و چین می‌پردازد و توضیح می‌دهد که امریکا در این آوردگاه هم بازنده خواهد بود و جداسازی، در بهترین شرایط موجب شکل‌گیری دو دنیای موازی به‌ویژه در حوزه فناوری می‌شود که بسود امریکا نخواهد بود.