کتاب هزار توی زمان (توهم گذشته، حال و آیند) نشر یاسین قاسمی‌بجد - نسخه صوتی

برای درک فلسفه زمان، باید رابطه‌ آن با مفهوم «فضا» را بشناسیم. فضا را به عنوان ظرفی می‌بینیم که در آن اشیاء وجود دارند، اما ماهیت واقعی آن همچنان ناشناخته است. افلاطون فضا را «محل وجود» می‌نامید، در حالی که ارسطو هر شیء را دارای مکانی خاص در فضا می‌دانست و حرکت را تغییر مکان در زمان می‌دید. با این حال، برخی چیزها مانند افکار فقط در زمان وجود دارند و در فضا نیستند.

به‌طور کلی، تصور می‌کنیم زمان مانند ظرفی است که رویدادها در آن رخ می‌دهند و جریان زمان باعث تغییر و نابودی اشیاء می‌شود. پارمنیدس زمان و تغییر را توهم می‌دانست و باور داشت که همه چیز در یک «حال» ابدی وجود دارد. زنون با پارادوکس‌هایی مانند «پارادوکس دیچوتومی» و «پارادوکس آرایش» به این نظریه دامن زد و حرکت را غیرممکن می‌دانست.

ارسطو در تلاش برای حل این معماها، زمان را ذهنی و وابسته به ادراک انسان معرفی کرد و سنت آگوستین نیز با تأمل بر ناپایداری لحظه حال، زمان را نوعی توهم پنداشت، زیرا گذشته و آینده وجود ندارند و تنها حال گذرا واقعی است.

آگوستین مفهوم «دوام» را بررسی می‌کند و آن را شرطی می‌داند که چیزی به صورت پیوسته در لحظه‌های متوالی وجود داشته باشد، اما هر لحظه تنها به عنوان نقطه‌ای بدون دوام ظاهر می‌شود. او زمان را شامل سه مفهوم می‌داند: «دوام»، «هم‌زمانی» و «توالی». دوام، زمان را به صورتی تعریف می‌کند که اکنون تجربه می‌شود. در قرون وسطی، الهی‌دانان برای درک رابطه‌ی خدا با زمان تلاش کردند. این مفهوم به دلیل رابطه‌اش با پیش‌دانی الهی و اراده آزاد بسیار مهم بود.