کتاب صوتی رایگان درس گفتار مسائل جبر و اختیار نشر موسسه چهره‌ی فرزانه‌ی روز

بخشی از درس گفتار:

به عقیده‌یِ من جبر و اختیار از باورهایِ خردگریز اند و هیچ دلیلِ قاطعی به سودِ جبر و هیچ دلیلِ قاطعی به سودِ اختیار وجود ندارد. وقتی ادّله را بررسی می‌کنیم، هیچ یک نمی‌توانند به صورتِ قاطع طرفِ مقابل را از میدان به در کنند. برایِ کسی که بخواهد واردِ این بحث شود، مسائل و مشکلاتِ زیادی وجود دارد و معمولاً در کتاب‌هایِ کنونی، به بسیاری از آنها پرداخته نمی‌شود. من یک‌یکِ این مسائل را که به ذهنم می‌آیند عرض می‌کنم:

۱. اگر چه چیزی در من آزاد باشد، مختارم؟ لااقلّ، چهار یا پنج قول می‌توانند وجود داشته باشند. انسان را مختار می‌دانیم اگر:

• عملش آزاد باشد؛

• اراده‌اش آزاد باشد؛

• مِیلش آزاد باشد؛

• مِیلِ مِیلش مختار باشد.

این چهار نظریّه خیلی متفاوتند و روشن نیست که بر سرِ یک موضوع بحث می‌کنیم یا نه. این سؤال ممکن است در همان مرحله‌یِ طرح، ما را به چهار شِق تقسیم کند؛

۲. به لحاظِ فلسفی، آزاد مفهومِ ذوالاضافه است. من از چه چیزی آزادم‌ و از چه چیزی آزاد نیستم؟ آزادی حیثِ التفاتی دارد. می‌خواهم اراده‌ام /عملم /مِیلم /مِیلِ به مِیلم از چه چیزی آزاد باشد؟‌

۳. به گفته‌یِ فیلسوفانِ ارسطویی «ثُبوتُ شیءٍ لشی‌ءٍ فرعُ ثبوتِ المثبتِ له». اگر برایِ شیئی اثباتِ صفتی کردم، اوّل باید اثبات کنم خودِ آن شیء‌ وجود دارد. اوّل باید اثبات کنم که اراده داریم تا صفتِ آزادی رویِ آن بیاید. از کجا اثبات می‌کنیم که اراده داریم؟