کتاب اصلاحات ارضی جلد 8 نشر افکار

مجموعۀ گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران حاصل پژوهش و نوشتۀ رسول مهربان ـ فعال اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مجرب و پیشینه‌دار ـ است. کتابی که در دست من است، جلد هشتم از گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران؛ اصلاحات ارضی نام دارد. به دو دلیل خواستم این کتاب را بخوانم و نقدی یا شرحی بر آن بنویسم. دلیل اول، علاقۀ من به آقای مهربان است که خودشان بارها مرا مورد لطف و تشویق قرار داده‌اند و چند بار از ایشان دیده و شنیده‌ام که اهل نقد و بحث و تبادل نظر است، زیرا در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی ـ و البته تاریخ ـ این روند را بسیار ضروری و مفید و آموزنده می‌داند. لذا تعهد زیادی به آموزش و آگاهی اجتماعی از خود نشان داده‌اند. دلیل دوم، علاقۀ من به مبحث «اصلاحات ارضی» است. خود این موضوع، چهار دلیل دارد: یک، علاقۀ ویژه و ضروری‌ام به تاریخ معاصر ایران در جهت شناخت و آموزش و کُنش سیاسی و اجتماعی. دوم، تأثیر جدی و انکارناپذیر اصلاحات ارضی در روندهای اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی بعدی؛ چنان‌که بی‌راه نیست اگر آن را یکی از چهار یا پنج واقعۀ مهم تأثیرگذار در روندهای اقتصاد سیاسی کشور پس از انقلاب مشروطه بدانیم. سوم، این واقعیت که خود من در دهۀ چهل به اولین مرحلۀ بلوغ و آگاهی سیاسی پا گذاشتم و اثر اصلاحات ارضی را در فعالیت‌های مربوط به دورۀ جوانی و نوجوانی خود در پیش و پس از آن دوره می‌دیدم. و بالاخره چهارم، پدر من مالک نه‌چندان بزرگ و اجاره‌دار نسبتاً بزرگ و اهل روستای ابراهیم‌آباد دشت قزوین بود ـ دشتی که دوره‌ای تقریباً طولانی‌ را در آن گذراندم ـ و در آستانۀ این اصلاحات به‌دلیل درگیری‌های اجتماعی به زندان افتاد، اما به‌راحتی مشمول برنامه و قانون اصلاحات ارضی و اجرای آن شد. اساساً اصلاحات ارضی در مسیری بسیار آرام و هموار ـ صرف نظر از هیاهوهای تبلیغاتی دولت وقت، که آن هم زیاد تکرار نشد ـ طی طریق کرد و با این حال، شور وصف‌ناپذیر ما در دهۀ چهل و بعد از آن، که از آموزش یاران جزنی بهره می‌برد، بر بنیاد تحول در حال وقوع جامعه بود.