کتاب تنظیم هیجان، خودکارآمدی و بهزیستی روان‌ شناختی افراد وابسته به مواد مخدر نشر آذرکلک

امروزه اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات عمده جوامع بشری است که بسیاری از کشورهای جهان را با تهدیدات جدی مواجه نموده است و همه‌ساله مقادیر زیادی از امکانات مادی و نیروی انسانی را در کام خود به هدر می‌دهد. اگرچه از دیرباز در تمام جوامع بشری سوءمصرف مواد افیونی به‌عنوان عادتی غیراجتماعی و نامقبول تلقی شده است، اما با وجود این عدم مقبولیت، طبقات مختلف اجتماع با این مسئله به‌صورت جدی درگیر هستند؛ به‌طوری که هم‌اکنون مردان و زنان زیادی به‌ویژه از سنین نوجوانی تا میان‌سالی مواد مصرف می‌کنند و به آن وابسته شده‌اند که نیاز به شناخت علمی و درست از اصل قضیه دارد. اهمیت قضیه از آنجا تجلی می‌گردد که افراد معتاد در طی دوران اعتیاد، بارها و بارها مبادرت به ترک نموده ، اما پس از طی مدتی مجدداً به سمت اعتیاد روی آورده‌اند. این قضیه خود نشان می‌دهد که پرداختن به مشکلات روانی معتادین از جمله ترمیم عزت‌نفس، مسئولیت‌پذیری، تنظیم هیجانی، خودکارآمدی... و همچنین مشکلات اجتماعی و خانوادگی آن‌ها ارتباط مستقیم با ترک اعتیاد دارد (دالی و مارلات، ۲۰۰۵).

خودکارآمدی به معنای اطمینان فرد از توانایی‌اش در انجام یک کار یا غلبه بر موانع، رفتار مورد نظر، درک شناختی کنترل بر اساس عوامل کنترل داخلی است (تایلر و لتیتا، ۲۰۰۰). پژوهش‌ها حاکی است همبستگی منفی، قوی و معناداری بین خودکارآمدی و عود اعتیاد وجود دارد. وقتی افراد بعد از رهایی از اعتیاد با چالش‌های زندگی و محیط‌های مشمول مواد مخدر روبه‌رو می‌شوند، خودکارآمدی پایین می‌تواند بر شروع مجدد و رهایی افراد از اعتیاد تأثیر منفی داشته باشد (ابراهین، کومار و ابوسماح، ۲۰۱۱). خودکارآمدی پیش‌بینی کننده آغاز و تداوم وضعیت‌های عاری از اعتیاد است و در مداخلات برای درمان افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد، اگر خودکارآمدی به‌ویژه مدنظر قرار گیرد، تأثیر درمان افزایش خواهد یافت (هید، هانکینز، دیل و مارتیو، ۲۰۰۸).

با توجه به اینکه پذیرش خود یکی از مؤلفه‌های بهزیستی روان‌شناختی محسوب می‌شود، می‌توان گفت بهبود مهارت‌های ابراز وجود با ایجاد اثر مثبت بر اعتمادبه‌نفس، پذیرش خویشتن، احترام به حقوق خود و دیگران سبب کاهش گرایش به اعتیاد می‌شود (حسنی، ۱۳۹۳). یکی دیگر از مؤلفه‌های بهزیستی روان‌شناختی هدفمندی در زندگی است، به اعتقاد گیل هورتون و همکاران فقدان هدف و معنای غایی در زندگی، با سوءمصرف الکل و اعتیاد به مواد مخدر و همچنین سایر مشکلات روانی شامل اضطراب و افسردگی مرتبط است. ضمن اینکه اعتیاد پذیری فعال و منفعل همبستگی منفی معناداری با ابعاد بهزیستی روان‌شناختی دارد (فیروزشاد و همکاران، ۱۳۹۳).

از آنجا که روش‌هایی که برای پیشگیری و درمان مصرف مواد ایجاد شده، کافی نیست و روش‌های ابداع شده کمتر به مسئله هیجان‌ها و مدیریت و کنترل آن‌ها پرداخته‌اند و همچنین از آنجا که برخی حالات هیجانی و خصیصه‌ها مثل خودکارآمدی و بهزیستی روان‌شناختی طبق مطالعات انجام شده دارای بیشترین ارتباط با مسئله سوءمصرف مواد می‌باشند کتاب حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر خودکارآمدی و بهزیستی روان‌شناختی معتادان تألیف شده است. دشواری در تنظیم هیجان‌ها یکی از مشکلات افراد سوءمصرف کننده مواد است و آموزش نحوه ابراز و مدیریت هیجانات به این افراد می‌تواند در افزایش خودکارآمدی و بهزیستی روان‌شناختی و کاهش مشکلات آن‌ها مؤثر واقع گردد.

کتاب حاضر در پنج فصل تدوین گردیده است. در فصل نخست به تبیین موضوع و ادبیات آن پرداخته شده است. فصل دوم به بررسی اعتیاد و اختلالات وابستگی به مواد مخدر اختصاص دارد که در آن پس از تبیین مفهوم اعتیاد و اختلالات وابستگی به مواد مخدر، نحوه‌ی تشخیص و سبب‌شناسی این اختلالات مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به بررسی خودکآرامدی و بهزیستی می‌پردازد که در ابتدا مفهوم خودکآرامدی مورد تبیین قرار گرفته است سپس ویژگی‌های افراد خودکارامد، انواع خودکارامدی، عوامل و سازوکارهای مؤثر بر خودکارامدی بیان گردیده است و در ادامه به شرح بهزیستی روان‌شناختی و مؤلفه‌ها و عوامل مؤثر بر آن و ویژگی‌های افراد دارای بهزیستی روان‌شناختی پرداخته شده است و در نهایت ارتباط میان بهزیستی روان‌شناختی و سوء مصرف مواد مخدر تشریح شده است. عنوان فصل چهارم این نوشتار هیجان و تنظیم است. در این فصل در ابتدا مفهوم تنظیم هیجان مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه به بررسی تنظیم هیجان و بهزیستی روان‌شناختی پرداخته شده است. تنظیم هیجان و اختلالات مصرف مواد مخدر نیز بخش دیگری از مطالب این فصل را به خود اختصاص می‌دهد. در ادامه نیز رویکردهای مداخله در مشکلات هیجانی از طریق آموزش تنظیم هیجان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پایانی نیز از مجموع مباحث مطرح شده در کتاب نتیجه‌گیری به عمل آمده است.