کتاب نیکسون، کیسینجر و شاه نشر مهراندیش

روابط ایران و آمریکا بعد از جنگ دوم جهانی بر پایه جنگ سرد پایه‌ریزی شده بود. محمدرضا شاه پهلوی به این روابط و نفوذِ آمریکایی در امور ایران روی خوش نشان داد به این امید که قدرتِ رو به افزایشِ ایالات متحده به کشور او در برابر جاه‌طلبی‌های طولانی بریتانیا و شوروی در ایران' چتر حفاظتی بدهد. نیکسون، کیسینجر و شاه که انتشارات دانشگاه آکسفورد آن را منتشر کرده، به این موضوع پرداخته است.

این کتاب قصد دارد سه دوره کلیدی را تحلیل کند که در این دوره‌ها صعود و افول مشارکتِ نیکسون ـ کیسینجر ـ محمدرضا شاه ترسیم شده است.

کتاب حاضر این دیدگاه عام را به چالش می‌کشد که شاه را صرفاً «گماشتۀ آمریکا» می‌داند، جایگاهی که مبتنی بر رابطۀ ایران و ایالات متحده در دهۀ ۱۹۵۰ با تأکید بر نقش او در شکل‌گیری و اجرای راهبرد آمریکایی مهار در دهۀ ۱۹۷۰ است. شاه در دهۀ آخر حکومت خود برای مهار نفوذ شوروی و پایه‌گذاری برتری منطقه‌ای ایران در خلیج فارس با نیکسون و کیسینجر یک رابطۀ شراکت برقرار کرد. ایران در سایۀ دکترین نیکسون از یک وابسته به شریک ایالات متحده در دوران جنگ سرد ارتقاء یافت. شراکت نیکسون، کیسینجر و پهلوی الگوی دیگری است از اینکه چگونه مسیر جنگ سرد نه‌تنها به‌وسیلۀ سیاست‌مداران در مسکو و واشنگتن بلکه توسط متحدان آن‌ها در جهان سوم تعیین می‌شد. جنگ سرد به‌راستی کشمکشی جهانی بود که نه‌تنها در طول دیوار آهنینی که پس از جنگ جهانی دوم اروپا را دوپاره کرده بود، بلکه در سراسر آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، یعنی جاهایی که امپراتوری‌های استعماری اروپایی رو به افول بودند، ملت‌ها را درگیر خود کرده بود. بازیگران جهان سوم مانند محمدرضا شاه در این میان صرفاً تماشاگر کشمکش‌های ایدئولوژیکی و مادی نبوده بلکه عواملی فعال در تاریخ بودند که اغلب در جهت دستیابی به آمال و منافع محلی خود با ابرقدرت‌ها همدست شده یا آن‌ها را دور می‌زدند.

در کتاب حاضر قصد نداریم تاریخچۀ جامعی از روابط دوجانبۀ ایالات متحده ـ ایران در دهۀ ۱۹۷۰ ارائه کنیم. بلکه هدف ارائۀ تحلیلی از سه دورۀ تاریخی است که فراز و فرود شراکت نیکسون ـ کیسینجر ـ پهلوی را نشان می‌دهند. این دوره‌ها نه‌تنها پویایی رابطۀ شاه با نیکسون و کیسینجر را تشریح می‌کنند، بلکه در شناخت تأثیرات جنگ سرد ورای مرزهای ایران نیز اهمیت دارند. از این‌رو، به برخی جنبه‌های روابط ایران و ایالات متحده در این دوره که پیش‌تر به‌خوبی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته، مانند فروش تسلیحات و قیمت‌های متنوع نفت، توجهی نخواهیم داشت. کتاب همچنین با هدف ارائۀ پژوهشی در باب تأثیر جنگ سرد در ایران نیز تدوین نشده است، چرا که پژوهش‌های بسیار خوبی در این زمینه، به‌ویژه دربارۀ چگونگی تأثیر سیاست‌های ایالات متحده بر حکومت پهلوی و جامعۀ ایران، صورت گرفته است. در عوض، پژوهشی دربارۀ تأثیر ایران بر نحوۀ عملکرد ایالات متحده در جنگ سرد است. شاه یکی از بازیگران سرشناس جنگ سرد در دهۀ ۱۹۷۰ بود که از نفوذ فوق‌العادۀ خود در کاخ سفید نیکسون برای تأثیرگذاری بر سیاست خارجی ایالات متحده در خصوص تنش‌های منطقه‌ای، از خاورمیانه تا جنوب آسیا، نهایت بهره را می‌برد.