کتاب میان منطقه گرایی و روابط بین الملل نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

با گسترش منطقه‌گرایی، شمار سازمان‌های منطقه‌ای هم افزایش چشمگیری داشته است. به‌ویژه سازمان‌ها و اتحاد‌های اقتصادی و تجاری منطقه‌ای رشد چشمگیری داشته است. در غرب آسیا (خاورمیانه) هم منطقه‌گرایی، جلوه‌های پررنگی داشته است. ایران با ترکیه و پاکستان، "همکاری برای عمران منطقه‌ای"(آر سی دی) را در پرتو تأکید دولت کندی برای اجرای برنامه "کمک برای پیشرفت" تجربه کردند. هرسه کشور در درون گروه‌بندی نظام سرمایه‌داری به رهبری امریکا، همکاری منطقه‌ای را به‌عنوان راهبردی برای رشد مورد توجه قرار دادند. هرچند این سازمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منحل شد، ولی به‌زودی، جمهوری اسلامی ایران تشکیل و تقویت سازمان همکاری اقتصادی (اکو) را با همراهان پیشین خود در آر سی دی مورد توجه قرار داد. سازمان اکو در شرایطی شکل گرفت که فشارهای جنگ تحمیلی عراق و سیاست‌های محدودسازی امریکا برعلیه ایران شدت یافته بود. هرچند سه کشور بنیان‌گذار اکو نتوانستند بیش از سازمان پیشین خود، برای گسترش تجارت منطقه‌ای به نتایج مناسب دست یابند، با فروپاشی اتحاد شوروی، استقلال کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان و تقاضای پیوستن آن‌ها به این سازمان، اکو حیاتی دوباره یافت. افغانستان هم همراه آنان به اکو پیوست. اعضای این سازمان در بیش از دو دهه فعالیت خود با چالش‌های بسیار روبه‌رو بوده‌اند، ولی با طرح و تصویب برنامه‌های گوناگون، زمینه همکاری‌های قابل گسترش را هموار ساخته‌اند. اکو همچنین در سال‌های اخیر موفق شده است ضمن تقویت حضور بین‌المللی خود، با بیش از ۳۰ سازمان منطقه‌ای و بین‌المللی روابط نهادینه برقرار کند. برگزاری منظم نشست‌های مشترک سالانه وزیران امور خارجه اکو و آ سه آن در حاشیه نشست‌های مجمع عمویی سازمان ملل، مشارکت فعال اکو در نشست‌های هماهنگی سازمان‌های زیر منطقه‌ای آسیا تحت نظارت اسکاپ و اجرای دهها پروژه مشترک منطقه‌ای با همکاری سازمان‌هایی مانند یونیدو، برنامه عمران ملل متحد، آنکتاد و اتحاد اروپا از آثار مهم این بخش از فعالیتهای اکو به حساب می‌آیند. منطقه‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. رویارویی با نظام جهانی به‌ویژه در شرایط پس از فروپاشی اتحاد شوروی و جنگ سرد، اهمیت این راهبرد را بیشتر ساخت. پس از رخدادهای تروریستی ۱۱ سپتامبر و به‌ویژه تحولات سیاسی ـ امنیتی پس از اشغال افغانستان و عراق در سال ۲۰۰۳، نقش و اهمیت منطقه‌گرایی در سیاست خارجی ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. چنین وضعیتی نه‌تنها می‌تواند سبب توسعه روابط با کشورهای منطقه شود؛ بلکه فرصتی مناسب برای حل مشکلات راهبردی ایران با آمریکا ایجاد کرده است. افزایش نقش منطقه‌‌ای ایران نه‌تنها بر اساس مؤلفه سنتی «ژئوپلیتیک» ویژه ایران است، بلکه این کشور را به عنوان مرکز زیرسیستم‌های مختلف خاورمیانه بزرگ مانند آسیای‌ مرکزی و قفقاز، افغانستان و پاکستان، خلیج فارس، عراق و خاورمیانه عربی درنظر می‌گیرد و بیشتر نگاهی فرهنگی ـ تاریخی و توسعه‌ای ـ اقتصادی به ضرورت منطقه‌گرایی در سیاست خارجی ایران دارد.