کتاب روزشمار روابط بیست ساله جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان گارون سارکسیان نشر انتشارات مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه

ایران که به ظاهر دور از دسترس و اسرارآمیز به نظر می‌رسید، در دهه ۱۳۶۸/ ۱۹۹۰ دروازه‌های خود را به روی ارمنستان گشود. از آن زمان تا به امروز، که در تاریخ به یک چشم زدن می‌ماند، روابط گسترده‌ای آغاز شده که مقدمات آن بر اساس مشترکات تاریخی و فرهنگی بنا نهاده شده است. باری، در این برهه زمانی که به اندازه یک چشم بر هم زدن بود به ناگهان دریافتیم که ایران، هم از نظر مساحت و هم از نظر جمعیت بزرگترین همسایه ارمنستان است. از میان کشورهای همسایه ما ایران تنها کشوری است که ارمنیان ساکن آن‌جا برای حفظ هویت خود از شرایطی استثنایی برخوردار هستند. ارمنستان تنها همسایه مسیحی ایران است و از نظر مساحت و جمعیت کوچکترین همسایه آن است. مرز مشترک ایران و ارمنستان کوتاه‌ترین مرز هر دو کشور است. پل مغری که ایران و ارمنستان را به یکدیگر وصل می‌کند اولین پل بر روی رود ارس است که پس از فروپاشی اتحاد شوروی ساخته شد. بدین ترتیب، پس از فروپاشی اتحاد شوروی دیوار آهنین امپراتوری فروریخت و در پشت آن به ناگهان پل شناور مغری پدیدار شد. ما با عبور از آن پل لرزان، وارد ایران شدیم و در ساحل مقابل رود ارس دنیای تازه‌ای کشف کردیم. ارمنستان تا آن زمان شناخت بسیار محدود، و گاه بسیار متناقضی از جمهوری اسلامی ایران داشت. ما در روزهای پس از سقوط شاه، اخبار مربوط به مبارزه با «شیاطین بزرگ و کوچک» را با ولع بسیار دنبال می‌کردیم و از عملکرد جسورانه روحانیون ایرانی به شگفت می‌آمدیم. در کنار این تعجب می‌کوشیدیم از راز پیروزی روحانیون بر رژیم شاه که از حمایت ایالات متحده آمریکا برخوردار بود، سر درآوریم. پس از انقلاب امام خمینی(ره) که دنیا را تکان داد جنگ ایران و عراق آغاز شد. فلسفه‌ی آن اگر چه برای ما روشن و مفهوم بود، اما نمی‌دانستیم جانفشانی نوجوانانی را که در میدان جنگ به مبارزه تن به تن با مین‌ها می‌رفتند، ناشی از شجاعت و دلاوری ایشان بدانیم یا ایمانشان. این را می‌دانستیم که «هر جنگی آغاز و پایانی دارد»، اما از این که امام خمینی(ره)، رهبر انقلاب، نتیجه «آتش بس» را پذیرفت و پایان جنگ را برابر با «نوشیدن جام زهر» دانست در تعجب بودیم. تعجب می‌کردیم، اما در عین حال می‌خواستیم بدانیم کشوری تنها و با شیوه زندگی نه چندان مدرن، چگونه می‌تواند به حیات خود ادامه دهد؟! فروپاشی اتحاد شوروی به ما امکان داد با کشوری چنین نزدیک، و در عین حال دور از دسترس، ارتباط برقرار کنیم، کشوری که نامش ایران بود، یا چنان که در ارمنستان مرسوم است؛ پارسکاستان. به هر حال، ایران که فقط سی و دو سال دارد و با نظام دین سالاری اداره می‌شود و متناسب با ویژگی نظام حکومتی‌اش، جمهوری اسلامی ایران نامیده شده، برای جمهوری مستقل ارمنستان که در پی فروپاشی اتحاد شوروی دگر باره شکوفا گشته، اما در حلقه محاصره اقتصادی گرفتار آمده بود، تبدیل به راه امید و ارتباط با دنیای خارج شد. اکنون این راه معتبر بیست ساله است. تاریخچه دیپلماسی نوین دو کشور نیز همین اندازه سن دارد، و این چیزی است که از سوی گارنیک بادالیان، وزیر مختار سفارت جمهوری ارمنستان در ایران، که خود شاهد رشد و تکامل مسیر روابط متقابل بیست ساله بوده و آن را به دقت پی گرفته است به صورت مستند به خواننده ارائه می‌شود. او برای نوشتن این کتاب از آرشیو غنی و اسناد سفارت جمهوری ارمنستان در ایران و نیز گزارش‌های جراید ارمنی و خارجی استفاده کرده و اثر خود را با مشاهدات عینی و نظرات خود پربار ساخته است. این کتاب که به داوری خوانندگان گذاشته می‌شود از نظر مستند بودن خود منحصر به فرد و بی‌همتاست.