کتاب تاریخ ایران نشر پدیده دانش

مملکتی که ما آن را ایران می‌نامیم قسمت اعظم سرزمین وسیعی است که در جغرافیا موسوم به فلات ایران است. این مرز بوم پهناور شامل جلگه وسیع و بلندی است که از هر طرف کوه‌های بلند آن را احاطه دارد: در مشرق سه رشته‌کوه متوازی که معروف به کوه‌های سلیمان است، در شمال کوه‌های البرز که مانند زنجیری از شرق به غرب امتداد یافته. این کوه‌ها در غرب از کوه‌های ارمنستان جدا شده، از جنوب دریای خزر گذشته به واسطه (کوه‌بابا) به (هندوکش) پیوسته و این هم با (هیمالایا) بلندترین کوه‌های عالم متصل است. در مغرب فلات کوه‌های کردستان یا زاگرس واقع است که از شمال به جنوب رفته و بعد به طرف جنوب و شرق برگشته و به دریای عمان می‌رسد. کوه‌های جنوب و مشرق از مواد آهکی است، در کوه‌های غربی نزدیک دریاچه ارومیه سنگ خارا نیز دیده می‌شود. بعضی از کوه‌های شمال از مواد آتشفشانی ترکیب یافته یعنی مواد آنها از قعر زمین بیرون آمده مانند دماوند در نزدیکی تهران و سبلان در آذربایجان. این آتشفشان‌ها اکنون خاموش هستند. اعلا درجه بلندی فلات ایران در جنوب آن و سراشیبی فلات از جنوب به شمال است زیرا در کرمان ارتفاع آن تقریبا ۱۶۰۰ متر است و حال آن که در مشهد از ۱۰۵۰ و در تبریز از ۱۲۰۰ تجازو نمی‌کند و مساحت فلات ایران دومیلیون و ششصدهزار کیلومترمربع یا تقریبا پنجاه و پنج‌هزار فرسخ مربع می‌باشد. ایران امروزی از این مساحت دارای شصت و سه درصد یا تقریبا دو ثلث از کل است و آنچه باقی می‌ماند متعلق به ممالکی است مانند افغانستان، بلوچستان و غیره که در اثر حوادث تاریخی از اوایل قرن سیزدهم هجری متدرجا از ایران جدا شده‌اند. آب و هوای فلات ایران خشک است به خصوص در قسمت مرکزی آن که موسوم به کویر لوت و یکی از گرم‌ترین جاهای دنیا است. به استثنای گیلان و مازندران و سواحل خلیج فارس که بارندگی در آنجاها زیاد است در سایر نقاط ایران مجموع مقدار باران در عرض سال تقریبا از سه گره و نیم تا چهار گره و نیم تجاوز نمی‌کند. در شمال ایران بادهای باران‌آور زیاد می‌وزد ولی وقتی که به کوه‌های بلند البرز برمی‌خورد، غالبا به طرف جنوب آن تجاوز نمی‌کند از این جهت در گیلان و مازندران بارندگی زیاد می‌شود در صورتی که صفحات جنوبی این کوه خشک است. -بخشی از کتاب-