کتاب هوش سفید
از اخلاق ماشینی تا ماشین اخلاقی

شاید ایدۀ مباحث این کتاب در آغاز چیزی نبود جز گفتگوی ساده میان دو تحصیل‌کردۀ دکتری در علوم فنی‌ـ‌مهندسی و علوم انسانی؛ گفتگویی که حاکی از دو نگاه از دو پنجرۀ متفاوت بود؛ تفاوتی که، از یک سو، نشان‌دهندۀ شکاف عمیق میان محققان علوم انسانی و رشته‌های مهندسی بود، و، از سوی دیگر، بیان‌گرِ فقدانِ منابعِ کافی و بومی و شاید عدم‌توجه به اهمیت و ضرورت بحث. با جستجوی بیشتر و مطالعۀ تحقیقات کشورهای مختلف، اعم از فعالیت‌های دانشگاهی، نظیر دانشگاه MIT، و تلاش سازمان‌های حقوقیِ ملی و بین‌المللی، مانند مصوبه‌های اتحادیۀ اروپا، به ضرورت مطالعه، بحث، و تأمل در ابعاد اخلاقی و حقوقی در تعامل با دانشمندان هوش مصنوعی پی بردیم. ماحصل این مطالعات ارائۀ طرح‌واره‌ای به بنیاد ملیِ نخبگان در راستای بهره‌برداری از نیروهای مستعد کشور در هر دو زمینۀ مهندسی و علوم انسانی بود؛ چراکه یکی از اهداف مهم بنیاد، استفاده از خلاقیتِ نسلِ جوانِ مستعد در راستای انجام پروژه‌های کاربردیِ کشور است. از جمله دشواری‌های آغازین آشنایی با افراد مختلف از رشته‌های مورد نیاز چون هوش مصنوعی، فلسفه، روان‌شناسی، و حقوق، و همچنین نیاز به شناختِ پایۀ علمیِ افراد بود. به‌علاوه، آنچه در ابتدای راه از موانعِ جدیِ آغازِ پروژه به شمار می‌رفت، دستکم‌گرفته‌شدنِ پژوهش‌های بین‌رشته‌ای و عدم آشنایی و باور کافی به کارگشاییِ متخصصان علوم انسانی در حیطۀ علوم فنی از جمله هوش مصنوعی بود. از میان حدود هفتاد نیروی مستعد و علاقه‌مند، پنج نفر برگزیده شدند. اما، این تازه آغاز چالش‌ها بود. با توجه به پیشینه‌های گوناگونِ افرادِ گروه، برقراریِ زبانِ مشترک مسئله‌ای مهم و حساس بود، که می‌توانست آیندۀ طرح را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، گام اول تدریسِ مبانیِ هوشِ مصنوعی، به‌عنوان محور پروژه، و، سپس، رویکردهای مختلفِ اخلاق بود، تا بدین وسیله همۀ افراد دیدگاهی واقع‌بینانه نسبت به مباحث این حوزه پیدا کرده و با ادبیات حوزۀ تخصصِ یکدیگر آشنا شوند. تحقیقات گستردۀ گروه در زمینه‌های مختلف، فرضیۀ تأثیرگذاری و تأثیرپذیریِ به‌کارگیریِ هوش مصنوعی در علوم و دانش‌های دیگر را تقویت نمود، و به‌عنوان یک ضرورت پژوهشی نمایان ساخت، و این انگیزه فراهم شد تا به بررسیِ چالش‌ها در حیطه‌های مختلف بپردازیم. با ملاحظۀ تجربۀ تاریخی، دانستیم که ارائۀ رویکردی سلبی در راستای حذف یا محدودنمودنِ هوش مصنوعی، تنها معادلِ محروم‌نمودنِ خویشتن از فواید کاربردیِ آن است. بدین منظور، هدف نه‌فقط بررسیِ چالش، بلکه ارائۀ ایده‌ای با رویکردی ایجابی بود؛ ایده‌ای که در عین ملاحظات اخلاقی، ضمانت اجرایی و حقوقی را نیز در بر داشته باشد. تأمل و جمع‌آوریِ چالش‌های ایجادشده توسط ماشین‌های هوشمند، نظیر سیستم‌های توصیه‌گر و ماشین‌های خودران، ما را بر آن داشت تا مجموعه‌ای منسجم و ساختاریافته از مباحث فراهم کنیم.