کتاب اقدامات دولت های ایران در طول جنگ جهانی دوم، 1 نشر کلید پژوه

روز دهم شهریور۱۳۱۸ شمسی برابر با اول سپتامبر ۱۹۳۹ میلادی به دنبال هجوم آلمان به لهستان جنگ جهانی دوم آغاز شد. ایران تا دو سال پس از شروع جنگ درگیر جنگ نشد. اما سرانجام در شهریور ۱۳۲۰ به اشغال قوای متفق درآمدو تا خروج متفقین از ایران با بحران‌های پیش‌آمده ناشی از حضور متفقین در ایران دست و پنجه نرم می‌کرد. برای درک بهتر اقدامات دولت‌های این دوره لازم است اقدامات آنها در ارتباط با اقدامات و سیاست‌های دولت‌های درگیر جنگ بررسی شود. در سال‌های قبل از شهریور ۱۳۲۰ دولت‌های ایران (جم، متین‌دفتری و منصور) رسماً اعلام بی‌طرفی کردند و این موضع را تا پایان حفظ نمودند. روابط خارجی این دولت‌ها در چارچوب مشخصی انجام می‌شد که سعی در حفظ روابط حسنه با دولت‌های درگیر جنگ داشتند. بعد از حمله آلمان به شوروی اهمیت استراتژیکی ایران به منظور رسانیدن کمک‌های نظامی انگلیس و آمریکا به شوروی مورداهمیت قرارگرفت لذا دولت‌های متفق پس از اعمال فشارهای سیاسی، به منظور مجبورکردن ایران به اعلام یک‌طرفی و خروج آلمانی‌ها از ایران سرانجام در شهریور ۱۳۲۰ ایران را اشغال کردند. پس از اشغال ایران فروغی به نخست‌وزیری رسید و مامور انتقال سلطنت شد. دولت فروغی به علت حضور قوای بیگانه و نبود حکومت مرکزی مقتدر در کشور با بحران‌های داخلی بسیاری مواجه بود که با امضای پیمان سه‌گانه چارچوب مشخصی برای روابط دولت با متفقین ایجاد کرد و عملاً با آنها به تفاهم رسید. پس از دولت فروغی کابینه‌هایی روی کار آمدند که مشخصه بارز آنها ناپایداریشان بود. این کابینه‌ها پی‌درپی می‌آمدند و می‌رفتند. آنها نه‌تنها نتوانستند به بحران‌های پیش‌آمده در کشور خاتمه دهند بلکه بر شدت آنها افزودند. مهم‌ترین بحران‌هایی که این دولت‌ها با آن روبرو بودند قضایای نفت و خروج متفقین از ایران، پس از خاتمه جنگ بود. این دو مسئله و منافع دول متفق چنان در هم تنیده شده بود که هر لحظه بیم تجزیه کشور می‌رفت. دول متفق نتوانستند بر سر این خوان به تفاهم برسند. سرانجام با طرح شکایت ایران در جامعه ملل و اقدامات به موقع قوام متفقین ایران را در سال ۱۳۲۵ ترک کردند.