کتاب تاریخ جهان نشر انتشارات نگاه

از دوره نخستين فرعونها پنج‌هزار سال پيش، فرمانروايان، تاريخ را سياهه‌ای از «دستاوردها»ی خود و نياكانشان نمايانيده‌اند. تو گفتی يك همچو «بزرگمردانی» شهرها و آثار تاريخی را ساخته و سبب رونق شده‌اند و بانی ِ كارهای بزرگ يا پيروزی‌های ِ نظامی بوده‌اند. و برعكس، «بدكاران» لابد مسئول تمام نابكاری‌ها در عالم‌اند. نخستين آثار تاريخ فهرست شاهان و دودمان‌ها بود و به «فهرست‌های شاهی» شهره بود. آموختن سياهه‌های ِ همانند بخش ِ عمده تاريخ باقی ماند همچنان كه در مدرسه‌های چهل سال پيش انگليس درس داده می‌شد. دولت تازه كارگری ـ و حزب محافظه‌كار مخالف ـ ظاهرآ سخت در فكر تحميل دوباره اين قضيه‌اند. بر پايه اين تعبير از تاريخ، شناخت تنها عبارت است از توانايی به يادسپاری اين سياهه‌ها، به روش «انسان حافظه» يا «مغز متفكر» رقيب. اين روش، تعبير جستجوهای ِ سطحی ِ تاريخ است كه به درك معنای گذشته و اكنون كمكی نمی‌كند. روش ديگر بررسی ِ تاريخ، در مخالفت آگاهانه با نگرش «بزرگمرد» است. رخدادهای خاص را برمی‌گيرد و ماجرای آن‌ها را شرح می‌دهد، گاهی از ديدگاه شركت‌كنندگان عامی، اين روش ممكن است مردم را مجذوب كند. تماشاگران برنامه‌های تله‌ويزيونی پركم نيستند ـ حتی تمام كانال‌ها ـ كه اين‌گونه مطالب را به كار می‌زنند. دانش‌آموزانی كه با اين مطالب روبه‌رو می‌شوند كشش غريبی به روش ِ كهن ِ «شاهان، دوره‌ها و رخدادها» نشان می‌دهند. اما چنين «تاريخی از پايين» از نكته بسيار بااهميتی غافل می‌ماند: همپيوندی ِ حوادث. تأكيد صرف بر كسانی كه در رخدادی دخالت داشتند، به خودی خود، امكان ندارد سبب درك ِ وجود نيروهای بزرگ‌تری شود كه زندگانی آن‌ها را ساختند و هنوز هم زندگی ما را می‌سازند. مثلا نمی‌توان بدون درك علل ظهور و سقوط امپراتوری رُم سبب پيدايش مسيحيت را درك كرد. نمی‌توان بدون ِ پی بردن به بحران‌های ژرف فئوداليسم اروپا، علت شكوفايی هنر را در عصر نوزايی (رُنسانس) و پيشرفت تمدن را در قاره‌هايی فراتر از اروپا دريافت. نمی‌توان بدون شناخت انقلاب صنعتی به علل جنبش‌های كارگری سده نوزدهم پی برد. و نمی‌توان بدون دانستن ِ علت رابطه متقابل اين و رويدادهای بيشمار ديگر سبب ِ نيل ِ افراد بشر را به موقعيت كنونی دانست. هدف اين كتاب اين است كه در تأمين ِ يك چنين نمای ِ كلی كوشا باشد.