کتاب پیوستاری در قرآن نشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

در تابستان ۱۹۹۶میلادی، مجذوب پدیده‎ زبان‎شناختی شگفت‎انگیزی در متن قرآن شدم. آن هنگام، وقتی سوره ۱۶ قرآن را می‎خواندم، آیه ۱۴۱ این سوره، مرا مبهوت و متحیر کرد و سبب شد مدت زیادی به ارتباط مفهومی، پیوستگی متنی و ارتباط این آیه با آیه ۱۴۰ این سوره، اندیشه کنم. نمی‎توانستم هیچ ارتباط منطقی میان این دو آیه بیابم و در ارتباط مفهومی آن تردید کرده، در مورد آن اندیشیدم. چندین پژوهش شخصی انجام دادم؛ اما نتوانستم دلیل روشن یا راه‎حل دقیقی برای فقدان توالی میان آیه‎های ۱۴۰ و ۱۴۱ از سوره شانزدهم بیابم. نومیدانه چنین نتیجه‎گیری کردم هیچ توالی متنی و پیوستگی متنی، بین آیه‎های ۱۴۰ و ۱۴۱ نیست. کنجکاوی بیشتر مرا به بررسی همین مسئله در سطح کلان واداشت؛ پس ارتباط دوجانبه و پیوندهای مفهومی را بررسی کردم که منجر به توالی و تناسب میان سوره‎های قرآنی می‎شد. بر اثر شور و شوقی که داشتم، دریافتم طول سوره‎های قرآن بایستی معیار اصلی در ترتیب سوره‎ها باشد. علوم قرآنی پیشینه‎ای بسیار کهن دارد، و بخشی از این علوم که به طور عمده نقلی و مبتنی بر حدیث است مانند ناسخ و منسوخ و اسباب‎النزول، سابقه‎اش به اندازۀ قدمت علم حدیث و روایات نقل شده از معصومین علیهم‎السلام است. از همان سده‎های نخستین هجری، مفسران قرآن در مقدمه تفاسیر خود به مباحث علوم قرآنی پرداخته‎اند. بحث درباره ماهیت قرآن و شناخت مسایل مختلف آن، از همان دوران مطرح بوده و همواره در طول تاریخ، بزرگان و دانش‎پژوهان در این زمینه به بحث وگفت‎و‎گو نشسته و آثار نفیس و گران بهایی از خود به یادگار گذارده‎اند. علاوه بر روایاتی که از اهل بیت در زمینه مباحث علوم قرآنی مطرح شده، بر اساس منابع موجود، نخستین کسی که درباره قرآن به بحث نشست، و گفت‎و‎گو را آغاز نمود، یحیی بن یعمر شاگرد برومند ابوالاسود دوئلی (متوفای۸۹ ق) است. وی کتابی در فن قرائت قرآن نگاشت که شامل انواع قرائت‎های مختلف آن دوره است. پس از او در طی قرن‎ها بحث و نگارش در موضوعات علوم قرآنی ادامه داشت به طوری که در عصر حاضر شاهد کتب جامع و معتبری مانند مناهل العرفان فی علوم القرآن، نوشته محمد عبدالعظیم زرقانی، و التمهید فی علوم القرآن تالیف محمد‎هادی معرفت هستیم.