کتاب ادیان در قرآن نشر دانشگاه مفید

بحث و بررسی درباره ادیان در قرآن از موضوعاتی است که کمتر از حد انتظار مورد توجه عالمان و محققان مسلمان قرار گرفته است. شاید یکی از دلایل آن هم آشنایی اندک با سایر ادیان و ضعف در مطالعات تطبیقی ادیان در حوزه‌های علمیه ما و به تبع آن در پژوهش‌ها و آثار قرآن‌پژوهان و مفسران مسلمان بوده است. موضوع ادیان در قرآن را می‌توان از دو جهت شایسته بررسی دانست: یکی مطالعات تطبیقی ادیان، به‌ویژه ادیان ابراهیمی، و دیگری مباحث الهیاتی (به معنای خاص آن) و بررسی‌های متکلمانه. از جهت نخست، محقق می‌کوشد از موضعی تا حد امکان بی‌طرفانه، به مطالعه‌ای تطبیقی میان قرآن و متون مقدس ادیان دیگر (مثلاً کتاب مقدس یا عهدین) بپردازد و موارد شباهت و تفاوت را نشان دهد. اما از جهت دوم، تلاش بر آن است تا از چشم‌اندازی الهیاتی (به معنای خاص آن) و با رویکردی متکلمانه، از موضع قرآن در مباحث و موارد گوناگونی که به ادیان دیگر مربوط می‌شود، دفاعی مناسب و خردپسند صورت گیرد. دکتر سلیمانی یکی از چند محقق برجسته کشورمان در حوزه پژوهش‌های ادیانی، به‌ویژه ادیان ابراهیمی، است و آثار متعدد او اعم از ترجمه و تألیف، گواهی بر این ادعاست. ایشان مستقیماً و به زبان‌های اصلی با متون مقدس ادیان غربی و شرقی (به استثنای اسلام) مواجه نشده است، اما به‌واسطه زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی، با این متون و تفاسیر آن‌ها و پژوهش‌هایی که درباره این متون در قدیم و جدید صورت گرفته، به‌خوبی آشناست. برخی از آثار ایشان مانند «ادیان زنده جهان»، «ادیان ابتدایی و خاموش»، «درس‌نامه ادیان ابراهیمی»، «مسیحیت»، «یهودیت» و «کتاب مقدس» در مقام گزارش ادیان و آشنایی با آنها به‌عنوان کتاب درسی و غیر آن، بارها بازنشر شده است. اما جز این موارد، آثار دیگری هم در مقام نقد و تطبیق و از چشم‌انداز یک متکلم و الهی‌دان و نه یک دین‌پژوه صرف، از ایشان منتشر شده که این کتاب‌ها از آن جمله‌اند: «درآمدی بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت»، «پسر خدا در عهدین و قرآن»، «بررسی متنی و سندی متون مقدس یهودی-مسیحی» و «تعارض دعاوی ادیان». دکتر سلیمانی در حوزه مطالعات ادیان چند اثر را نیز به فارسی ترجمه کرده است: «درآمدی بر الهیات نظام‌مند»، «فلسفه در مسیحیت باستان»، «مسیحیت و بدعت‌ها»، «اسطوره تجسد خدا»، «آیین پروتستان» و کتاب تازه نشریافته «یهودیت از لابه‌لای متون». آنچه گفتیم، غیر از مقالات متعددی است که به قلم ایشان در موضوعات گوناگون دین‌پژوهانه و کلامی در نشریات گوناگون منتشر شده است. این کارنامه پربار از جهت کمیت و کیفیت، کافی است تا ایشان را سزاوار نوشتن اثری با عنوان «ادیان در قرآن» بدانیم. در آغاز، از دو رویکرد یا جهت‌گیری در بررسی موضوع «ادیان در قرآن» سخن گفتیم. دکتر سلیمانی در اثر حاضر از جهت‌گیری نخست غافل نبوده است؛ اما بیش از آن در مقام یک متکلم، مسائل مربوط به موضع قرآن درباره ادیان و به‌ویژه تعالیم دو آیین یهودیت و مسیحیت را بررسی و از مواضع و تعالیم قرآن دفاع کرده است. بنابراین، رویکرد غالب در این کتاب، رویکرد کلامی است. این اثر در قالب طرحی پژوهشی به مرکز مطالعات قرآن دانشگاه مفید ارائه شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. اما چون طرح اولیه گسترش بیشتری داشت، نویسنده محترم تصمیم گرفت بخشی از بحث‌ها را در قالب اثری دیگر با عنوان «اسوه‌های مشترک در قرآن و عهدین» تدوین و منتشر کند که امید است به‌زودی، این اثر نیز منتشر شود. برای نویسنده دغدغه‌مند و سختکوش این اثر آرزوی موفقیت می‌کنیم و امیدواریم صنعت نشر، به‌زودی به زیور انتشار سایر آثار نشرنایافته ایشان نیز آراسته شود.