کتاب مروری کوتاه بر مبادی و مبانی تحلیل ریشه های انقلاب اسلامی نشر انتشارات آوای نور

این رساله تنها پاره­ای مسایل مربوط به تحلیل ریشه­های انقلاب اسلامی را به بحث گذارده و در اکثر موارد به جای ریشه­یابی تفصیلی به بیان کلیّات اکتفاء نموده تا از این رهگذر، امکان مرور بر سایر عناوین نیز فراهم آید. علاوه بر آنکه توجه نویسنده معطوف به جنبۀ منبع دهی و فراهم سازی زمینه­های معرفی مأخذ و کتبی بوده که در ارتباط با عناوین مورد بحث می­تواند مورد مطالعه و توجه دانشجویان عزیز قرار گیرد. طبیعتاً با توجه به غرض فوق و لزوم مرور بر عمدۀ سرفصل­های درس تحلیل ریشه­های انقلاب اسلامی و نیز جنبه­های جزوه نگاری، کاستی­های فراوانی خواهد داشت که انشاءالله نقصان آن پس از نقد و بررسی صاحب­نظران، با تفصیل و تبیین بهتر در کتاب دیگری که در دست تألیف دارم جبران خواهد شد. این نوشتار به سال ۱۳۷۶ تهیه شده و انگیزۀ اصلی نویسنده پاسخ­گویی به درخواست مکرر دانشجویان برای در اختیارداشتن متنی کوتاه و موجز در درس مذکور بوده است. این واحد درسی یکی از عناوین تدریس من در دهۀ هفتاد در دانشگاه­های شیراز و قم بود و آنچه که پیرامون این موضوع در آن سال­ها بر آن تأکید دو چندان داشتم توجه به اهمیت و نقش "تئوری تحلیل انقلاب اسلامی" بوده است؛ امری که در این حوزه همچنان دارای حساسیّت فوق­العاده بوده و از اهمیّت آن کاسته نشده است. به ویژه با توجه به این که انقلاب اسلامی نیازمند طراحی تئوری­های تحلیلی نوین و جدیدی غیر از آنچه در دنیای امروز علوم سیاسی مطرح می­شود خواهد بود، تا بتواند ماهیّت حقیقی آن را به درستی تبیین و تفسیر کند. این امر شاه کلید کتاب حاضر است و متأسفانه همچنان کمتر مورد توجه قرار می­گیرد. گرچه عناوین این نوشتار تقریباً بر اساس سرفصل­های رسمی این درس تنظیم گردیده­اند امّا مسأله اصلی آن پی­جویی این موضوع است که آیا برای تحلیل انقلاب اسلامی نیازمند طرّاحی نظریه­های جدیدی غیر از آنچه در سنّت پیشین و یا سنّت معاصر علوم سیاسی در دست داریم، می­باشیم؟ و در این صورت، راه دستیابی به چنین امری چگونه است؟ در بخش پیوست­های کتاب چند مقاله کوتاه به عنوان نمونه جای داده شده است؛ هم به انگیزۀ توجه به پاره­ای مسایل که در رسالۀ حاضر بدان اشاره رفته و از آن مهم­تر، یادآوری چند نمونه مقاله که می­تواند در محیط دیالوگی کلاسِ درس زمینه­ای برای بحث و گفتگوی علمی را فراهم سازد. تجربۀ تدریسی خودم در سال­های پیش نشان داده است که قرائت فرازهایی از متن­های از پیش تعیین شده و حتی بدون پیش زمینۀ قبلی برای دانشجویان، توسط استاد و یا توسط خود دانشجویان و یا ارائۀ نوشتاری و دیداری یک متن توسط ایشان به صورت سخنرانی یا کنفرانس و یا کار گروهی، و شیوه­هایی از این دست؛ و سپس فراهم سازی مجال بحث و گفتگوی جدّی، علمی و درعین حال همراه با مشارکت جمعی؛ یکی از راههای جلب توجه و ایجاد انگیزۀ پژوهشی و البته یاری رساندن در فهم و تحلیل محقّقانۀ مسایل و موضوعات علمی است. در همین راستا در پایان کتاب به عناوینی کوتاه از چند طرح درس نیز اشاره رفته است تا نشان داده شود در این نوع مباحث، نوعی جامع­نگری و توجه به مسایل زندۀ روز بیش از پیش ضروری می­نماید. از جهت "علمی" این نوع طراحی درس­ها تمرکز بر هدف و مسألۀ محوری پیش یاد در رسالۀ حاضر دارد یعنی اهمیّت فهم و کشف چارچوب­های تئوری تحلیل انقلاب اسلامی؛ و از جهت "کاربردی" مبتنی بر شیوۀ تدریسی "دیالوگ منطقی" است یعنی طرح مسأله ("مسأله چیست؟") و سپس زمینه­سازی متدیک برای فهم و تحلیل منطقی مسأله علمی با طرح "پرسش و پاسخ" و روش فیضان ذهنی با حدس و گمانه­زنی­ها و امکان ارائۀ برداشت­های ذهنی در قالب نوشتاری یا گفتاری توسط حلقۀ بحث و آنگاه مدیریت علمی یک "گفتگوی جمعی" برای طرح دیدگاههای متعارض و متضاد تا روشن­شدن دروازه­ها و ابعاد و زوایای گوناگون موضوع مورد نظر. این الگو یکی از بهترین راههای میدان­دادن به تربیت عقلانی به جای تربیت ذوقی و احساسی، و از سوی دیگر محقّق­پروری به جای مقلّد پروری (در دنیای پیچیدۀ علمی امروز) است. و امید می­برم روزی استادان و دانشجویان و مدیران دانشگاهی ما به اهمیّت و نقش کلیدی آن پی برده و در آن صورت، شاهد درخشش روزافزون جامعۀ علمی­مان باشیم. هدف اصلی در این نوع شیوه­ نامه­ها درگیر کردن ذهن مخاطب با مسأله و تحقّق راههای درست اندیشیدن پیرامون آن، همراه با ایجاد انگیزۀ تحقیق است. به همین منظور طرح مباحث می­تواند به صورت یکی از انواع قالب­های زیر باشد: - طرح بحث توسط استاد، همراه با نظرخواهی شفاهی یا کتبی از دانشجویان و سپس تبادل نظر و جمع­بندی. - طرح بحث، همراه با نظرخواهی کتبی و تقریر چند متن برگزیده و سپس ارزیابی و مقایسۀ مکتوبات و نهایتاً جمع­بندی بحث. - طرح بحث به شیوۀ بالا همراه با تحلیل متون، با روش سنجش نقاط اشتراک و اختلاف وسپس جمع­بندی. - قرائت متن یا مقاله یا بخش­هایی از کتاب درسی همراه با ارائۀ برداشت­های آزاد مکتوب از متن. - قرائت متن همراه با طراحی چند پرسش از متن که به صورت پیوسته به یکدیگر مرتبط باشند. - ارائۀ برداشت­های آزاد به صورت نمودار با رسم­های کاربردی و سپس مقایسه با یکدیگر و تحلیل و جمع­بندی. - ارائۀ بحث توسط دانشجویان به صورت کنفرانس گروهی و جمعی و آنگاه ارزیابی نقاط قوت و ضعف و سپس جمع­بندی. - تقریر مطالب و دیدگاهها به صورت یک قضیۀ منطقی کوتاه. در اینجا لازم است از زحمات بی­دریغ و کوشش­های خالصانۀ سرکار خانم رحیمه رهی و جناب آقای علی رضایی به جهت انجام امور تایپ و مقابله نسخۀ پیش از چاپ قدردانی و تشکر کرده و برای این عزیزان، همیشه و هر جای، بهترین آرزوها را از خدای بزرگ درخواست کنم.