تغییر
در واقع - مشاهدات -۳

مو یان سال ۱۹۵۵ در گائومیِ چین به دنیا آمد. اغلب آثارش در چین توقیف شده‌اند و در بازار سیاه به ‌فروش می‌رسند. او را کافکای چین لقب داده‌اند. نامِ اصلی‌اش گوان مویه است. می‌توان استنباط کرد که نام مستعارِ «مو یان» به معنای «سخن نگو» را برای خود انتخاب کرده تا طعنه‌ای باشد بر فشارهای دولت برای سانسور ادبیات در چین. برخی منتقدان وی را خالق رئالیسم جادویی می‌دانند. شاهکارهای غنایی و حماسی کلاسیک ادبیات چین، از جمله رؤیای تالار سرخ نوشته‌ی کائو ژوکین، لبه‌ی آب نوشته‌ی شی نایی‌آن، سفر به باختر نوشته‌ی وو چنگن و همچنین ترجمه‌ی آثاری از ویلیام فاکنر و گابریل گارسیا مارکز به زبان چینی در آثار وی تأثیر داشته است. مو یان در سال ۲۰۱۲، به خاطر «رئالیسم خیره‌کننده‌ای که قصه‌های مردمی و تاریخ را با زمان حال پیوند می‌دهد»، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل شد. مو یان در نوشته‌هایش از تجربه‌های جوانی و زندگی در زادگاهش الهام می‌گیرد؛ تجربه‌هایی از فقر، گرسنگی و سخت‌گیری‌های پدر. پیتر انگلوند، رئیس آکادمی نوبل، درباره‌ی مو یان می‌گوید «آثار او از پیشینه‌ی روستایی و افسانه‌های محلی‌ای که در کودکی برایش روایت شده متأثر است. او درباره‌ی کشاورزی می‌‌نویسد، درباره‌ی زندگی در مناطق روستایی، درباره‌ی مردمی که برای زنده ماندن و حفظ‌ شأن خود تلاش می‌کنند و گاهی هم برنده می‌شوند؛ البته بیش‌تر مواقع بازنده‌اند.» اعطای جایزه‌ی نوبل به مو یان واکنش‌های متفاوت و حتی متناقضی در چین در پی داشت. دولت چین و روزنامه‌های رسمی، به همراه مردم، همگی به‌سرعت به مو یان تبریک گفتند. اما ما جیان، نویسنده‌ی چینی، از نفاق و بی‌تعهدی مو یان در قبال دیگر نویسندگان و روشنفکران چینی، که به‌رغم آزادی‌ بیانِ تصریح‌شده در قانون اساسی چین بازداشت و مجازات شده‌ بودند، اظهار تأسف کرد. همچنین آی وی‌وی، هنرمند دگراندیشِ چینی گفت با جایزه دادن به نویسندگانِ دولتی مخالف است. در پی این انتقادات، پیتر انگلوند این‌طور واکنش نشان داد، «هیچ‌وقت دیده نشده که مو یان سانسور در چین را تحسین کرده باشد. او خود گرفتار سانسور است. یان نویسنده‌ای است که تصمیم گرفته در خود چین تأثیرگذار باشد. بر این اساس، طبیعی است دامنه‌ی تأثیرگذاری او محدود باشد…» مو یان در بخش ابتدایی بیانیه‌اش در آکادمی نوبل‌ گفت «مادر بی‌سوادم به اندازه‌ی‌ افراد تحصیل‌کرده می‌دانست. ما آن‌قدر فقیر بودیم که نمی‌دانستیم وعده‌‌ی غذای بعدی‌مان قرار است از کجا تأمین شود، اما او هرگز درخواست مرا برای خرید کتاب یا نوشت‌افزار رد نمی‌کرد. با طبیعت سخت‌کوشی که داشت، کودک تنبل به دردش نمی‌خورد، اما تا زمانی که سرم در کتاب بود،‌ می‌توانستم از زیر کار دربروم.» مو یان در بخش دیگری از این بیانیه درباره‌ی جایزه‌ی نوبلش گفت «انتشار خبر جایزه‌ی نوبل من بسیار بحث‌برانگیز شد. اول خیال کردم من هدف این جنجال‌ها هستم، ولی به مرور زمان متوجه شدم که هدف واقعی فردی است که هیچ ربطی به من ندارد. مثل کسی که نمایشی را در سالن تئاتر تماشا می‌کند،‌ اجراهای اطرافم را به تماشا نشستم. برنده‌‌ی جایزه را دیدم که حلقه‌های گل به گردنش می‌آویزند و سنگ و خاک به سمتش پرتاب می‌کنند. می‌ترسیدم که اهانت‌ها او را از پا درآورد‌، اما او از میان حلقه‌های گل و سنگ‌ها با لبخندی ظاهر شد. آلودگی‌ها را پاک کرد‌، با آرامش کناری ایستاد و به جمعیت گفت "برای نویسندگان بهترین راهِ سخن گفتن، نوشتن است."می‌توانید همه‌ی آن‌چه نیاز دارم بگویم، در آثارم پیدا کنید. حرف را باد می‌برد، اما نوشته‌ها هیچ‌گاه محو نمی‌شوند.» مو یان استاد بازگو کردن زندگی‌نامه‌های نامعمول است. رمان تغییر نه‌تنها درباره‌ی زندگی و کودکی نویسنده، بلکه درباره‌ی هر آن چیزی است که طی پنجاه سال گذشته در چین اتفاق افتاده است. مو یان در رمان تغییر به تغییرات سیاسی و اجتماعی‌ای می‌پردازد که طی دهه‌های گذشته در کشورش اتفاق افتاده‌اند. تغییر در مجموعه‌ای به نام کمونیسم چه بود در انتشارات دانشگاه مطبوعات شیکاگو منتشر شده است. این رمان تأثیر فراوانی در نظر اعضای آکادمی نوبل برای رأی به مو یان داشته است. من این بخت را داشتم که نشرچشمه ترجمه‌ی رمان تغییر را به من سپرد. از این کار بسیار لذت بردم و خواندن سطربه‌سطر داستان‌های سحرانگیز مو یان در نظرم شگفت‌انگیز بود. خوشحالم که در لذت خواندنش با شما دوستان عزیز شریک هستم.