کتاب راهکارهای افزایش حافظه فعال راضیه سادات مکیان نشر انتشارات پرورش ذهن فرزام

حافظه اصطلاحی است که روانشناسان شناختی برای توصیف فرآیندهایی به کار می‌برند که فرد به کمک آن‌ها اطلاعات را به یاد می‌سپارد و پس از مدتی برای استفاده از این اطلاعات آن‌ها را بازیابی می‌کند. حافظه به افراد اجازه می‌دهد تا از تجربیات خود استنباط کنند، از قدرت پیش بینی خود استفاده نموده و تصمیم بگیرند که چگونه به حوادث آینده پاسخ دهند. بدون حافظه، زندگی زنجیره ای از حوادث بی معناست که هیچ ارتباطی با گذشته و هیچ کاربردی برای آینده ندارد. با حافظه دانش و مهارت ها را برای آینده نگهداری می‌کنیم. همانطور که ماهیچه ها با ورزش کردن رشد می‌کنند، مغز نیز از طریق استفاده و بهره بردن از حافظه بهتر کار می‌کند. حافظه به طور معمول نابود نمی‌شود. حتی کهنسالان و افرادی که از مشکل حافظه رنج می‌برند، می‌توانند با پشتکار و شناخت نوع حافظه خویش به بازیافت آن بپردازند. نکته مهم در این خصوص آن است که عموماً وقتی سن بالا می‌رود، یادگیری انسان برخلاف سنین آغازین زندگی بینشی تر می‌شود. بدین سبب در سنین بالا تا مطلب درک نشود و منظم در اختیار حافظه قرار نگیرد، حافظه نمی‌تواند آن را حفظ کند و در مواقع لزوم تحویل دهد. افرادی که دقت بالایی دارند معمولا حافظه قوی تری هم دارند، ما اطلاعات دنیای خارج از ذهن را از ۵ کانال دریافت می‌کنیم یعنی حواس پنچ گانه بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی. پرورش دقت یعنی به گونه ای خود را تربیت کنیم که به شکل صحیح بشنویم، لمس کنیم، ببوئیم و بچشیم. حافظه کلیدی است که درِ یادگیری را باز می‌کند. حفظ کردن و به یادآوردن اطلاعات برای به کارگیری و استفاده از آموخته­ها، امری ضروری و اساسی است. بدون حافظه یادگیری مفهومی نخواهد داشت. اینکه می‌توانیم بخوانیم، بنویسیم، حساب کنیم و حتی صحبت کنیم، چهره دوستان را از یکدیگر بازشناسی کنیم و حتی راه خانه خود را پیدا کنیم، همه نشانه­هایی از اهمیت و نقش حافظه است. اگر به اتفاق گروهی فیلمی را تماشا کنید و بعد بخواهید آن فیلم را تعریف کنید، می‌بینید که همه به یک میزان صحنه ها و اتفاقات آن را به یاد نخواهند داشت. یا اگر در شروع کلاسی، همکلاسی­ها خودشان را معرفی کنند، همه افراد کلاس به یک میزان نام افراد کلاس را به خاطر نخواهند سپرد. تمام این تفاوتها ناشی از توانایی متفاوت افراد مختلف در زمینه حافظه است. در یادگیری آموزشگاهی نیز همه دانش آموزان توان یکسان در زمینه حافظه ندارند. حافظه و فرایندهای مرتبط با آن نقش تعیین کننده­ای در فرایند یاددهی- یادگیری دارد. استفاده از انواع حافظه و راهبردهای تقویت آن در ساختار و محتوای برنامه های آموزشی می‌تواند زمینه یادگیری موثر و معنادار را بیش از پیش فراهم آورد. تاکنون دسته­بندی­های گوناگونی از حافظه به عمل آمده است که ساده‌ترین آن حافظه دراز­مدت و کوتاه­مدت است. حافظه کوتاه ­مدت دارای گنجایش محدودی است و کمتر از یک دقیقه دوام دارد. اما حافظه بلند­مدت شامل اطلاعات و دانسته­های قبلی ماست که به چندین سال نیز می­رسد. اطلاعات ابتدا وارد حافظه کوتاه­مدت می‌‌شوند و سپس به حافظه دراز­مدت می‌رسند که این انتقال را "تحکیم" می­نامند. در دسته بندی دیگر حافظه علنی را به دو حافظه رویدادی و معنایی تقسیم نموده اند. حافظه رویدادی مربوط به اطلاعات فراگرفته شده در طول حیاط فرد در یک زمان و مکان مشخص است، طبق نظریه­های خبرپردازی ابتدا محرک‌های محیطی، مانند نور، صدا، حرارت، بو و غیره به وسیله گیرنده­های مختلف چون چشم، گوش، پوست، بینی و... دریافت می‌شوند و برای مدت کوتاهی (حدود یک تا سه ثانیه) در حافظه حسی ذخیره می­گردند. گنجایش حافظه حسی تقریبا نامحدود است، در این حافظه اطلاعات دقیقاً مطابق با محرکهای حسی دخیره می­شوند. ما از طریق فرایند توجه و ادراک از وجود این محرکها آگاه می‌شویم. بخشی از این اطلاعات که بر اثر توجه به صورت الگوهای تصویر ذهنی، صداها، یا معانی رمز گردانی می‌شوند(به رمز در می آیند) وارد حافظه کوتاه­مدت می‌شوند. اطلاعات وارد شده به حافظه کوتاه­مدت برای حدود ۱۵ تا ۳۰ ثانیه در این حافظه ذخیره می‌شوند. در حافظه کوتاه­مدت، اطلاعات معمولاً به شکل صوتی یا شنیداری رمزگردانی می‌شوند، هرچند که ممکن است از رمزهای دیگری نیز مانند رمز دیداری یا معنایی استفاده شود. گنجایش این حافظه محدود است و با ارقام ماده یا قطعه طیف ۲+۷مشخص شده است. فایده مهم حافظه کوتاه مدت این است که به ما کمک می‌کند تا اطلاعات را برای مدتی که به منظور درک معنی دسته ای از کلمات، حل مسائل، یا تصمیم گیری لازم است، در اختیار داشته باشیم. پس از رفع نیازهای آنی، اطلاعات موجود در حافظه کوتاه­مدت به سرعت محو می‌شوند. بخشی از این اطلاعات که با اطلاعات یاد گرفته شده قبلی ارتباط برقرار می‌کنند به حافظه دراز مدت انتقال می­یابند و مابقی با اطلاعات جدید جانشین می‌شوند. اطلاعات وارد شده به حافظه دراز مدت به صورت مواد سازمان یافته در می­آیند که برای مدت‌های طولانی، حتی برای تمام عمر، در آنجا باقی می­مانند. اطلاعات موجود در حافظه دراز­مدت در صورت لزوم به حافظه کوتاه­مدت بازگشت می­نماید و شخص براساس آن‌ها پاسخ می‌دهد. اطلاعات به کمک سه فرایند شناختی عمده با نام‌های تکرار یا مرور، بسط یا گسترش و سازمان­دهی به حافظه دراز­مدت انتقال می‌یابند. وقتی که مطلبی از حافظه کوتاه­مدت وارد حافظه دراز­مدت شد، گفته می‌شود که آن مطلب یاد گرفته شده است. هم گنجایش حافظه دراز مدت و هم مدت زمان حفظ اطلاعات در این حافظه نامحدود است.