کتاب باغکشت ها و تنوع زیستی کشاورزی کورس خوشبخت نشر انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جامعۀ بشری و دولت‌ها، تأمین غذای کافی و سالم برای جمیعت رو به افزایش دنیاست که به زودی به حدود ۹ میلیارد نفر خواهد رسید (فائو، ۲۰۱۰). آنچه مسلم است، آن است که باید روش‌های کشاورزی به سوی تأمین غذای کافی برای تمامی‌افراد حرکت کند؛ البته باید این موضوع را مدنظر قرار داد که هدف، صرفاً تأمین غذای کافی نیست و باید به بحث سلامت غذا نیز توجه کرد. با مطالعۀ کلی روند توسعۀ کشاورزی، مشخص می‌شود که هدف از تولید و بهره‌برداری‌های کشاورزی در وهلۀ نخست، تأمین نیازهای خودمصرفی خانواده‌های کشاورزان است. به تدریج نسبت خودمصرفی خانواده‌ها کاهش‌یافته و تولید برای بازار و تأمین نیاز دیگر افراد جامعه مدنظر کشاورزان قرار می‌گیرد. بر همین اساس، شیوه‌های بهینۀ تولید و ‌بهره‌برداری کشاورزی، نقشی اساسی در تأمین غذای جامعه و خودکفایی اقتصادی دارد. هم‌اکنون محققان معتقدند که در بخش کشاورزی، نوع واحدهای تولیدی از نظر حقوقی و اقتصادی، اندازۀ واحد بهره‌برداری، نوع روش کشت، اهداف و برنامه‌های تولیدی باید در جهت جوابگویی به اهداف توسعۀ کشاورزی باشد. بدین منظور باید به تقویت بخش کشاورزی پرداخته و بقای آن را با حفظ چرخه‌های طبیعی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر پدیده، مانند کاشت درخت و تکثیر دام در شرایط دشوار تضمین کرد. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) با ارج نهادن به نقش تنوع زیستی در تضمین دسترسی انسان‌ها به غذای کافی و مغذی برای بهره‌مندی از زندگی سالم، موضوع ”تنوع زیستی برای امنیت‌غذایی“ را به‌‌مثابه شعار روز جهانی غذا انتخاب کرده است. تنوع فراوان گیاهان و جانوران بومی و اهلی، اساس تنوع زیستی است. تا کنون انسان فقط از ۱۴ گونه پرنده و پستاندار برای تأمین ۹۰ درصد از پروتئین حیوانی و از ۴ محصول گندم، ذرت، برنج و سیب‌زمینی برای تأمین نیمی از انرژی مورد نیاز خود (از منبع گیاهی) استفاده کرده است. با توجه به تعداد گونه‌ها، لازم است تنوع هریک از گونه‌ها را از طریق ژنتیکی نیز افزایش داد. کشاورزی پیشرفته، جامعۀ کشاورزی را به پذیرش ارقام پرمحصول و مرغوب گیاهی و دامی تشویق کرده است. ولی در صورت بی‌توجهی تولیدکنندگان موادغذایی به موضوع تنوع در محصول، اصلاح گونه‌ها و افزایش آن‌ها با توجه به ویژگی‌های خاص هرگونه، امری بی‌معناست. نابودی روزافزون ذخایر ژنتیکی، کارشناسان را به شدت نگران ساخته است. گیاهان و جانوران بومی با برخورداری از ویژگی‌های طبیعی خود دارای قابلیت اصلاح و مقاومت در شرایط مختلف آب و هوایی‌اند. این ویژگی‌ها به دانشمندان فرصت می‌دهد تا بتوانند به افزایش بهره‌وری و کشف گونه‌های مقاوم‌تر بپردازند. باغکشت‌ها جزء مهمی از حفاظت تنوع زیستی‌اند، زیرا دارای سطوح بالایی از تنوع بوده و در حقیقت بالا بودن سطح تنوع گونه‌ای از مشخصات مهم باغکشت‌هاست (سومروتو، ۱۹۸۷؛ سومروتو و کانوی، ۱۹۹۲). باغکشت‌ها سامانه‌های سنتی کاربری زمین‌اند و عموماً در پیرامون خانه‌ها واقع شده‌اند و انواع مختلفی از گونه‌ها را در خود جای داده‌اند که توسط افراد خانواده نگهداری می‌شوند و محصولات آن در درجۀ اول برای مصرف خود خانواده به‌کار می‌رود. در واقع باغکشت پلی میان مؤلفه‌های زیستی و اجتماعی کشاورزی است.