کتاب ضرورت اصلاحات در آموزش‌عالی
تأملی بر مسائل و چالش‌های روز در نظام دانشگاهی کشور

تحولات اقتصادی ـ اجتماعی متعددی که به‌دلیل تغییرات سریع فناوری و علمی در حال شکل‌گیری است، تجدید‌نظر و بازنگری اهداف آموزش‌عالی، محتوای برنامه‌های درسی و شیوه‌های آموزشی را ضروری ساخته است. بررسی مختصری از اصلاحات آموزشی در بیشتر کشورهای جهان روشنگر این نکته است که یکی از جنبه‌های مهم این اصلاحات، تلاش برای ایجاد پلی بین نظام آموزشی و نظام اقتصادی آن جوامع است. حجم سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در امر تعلیم‌و‌تربیت و گسترش تحقیقات و مطالعاتی که در راستای بهبود کیفیت آموزش‌و‌پرورش به‌طورعام و آموزش‌عالی به‌طورخاص انجام می‌گیرد، بیانگرِ نقش کلیدی این نهاد مهم اجتماعی در هدایت جریان توسعۀ همه‌جانبه جوامع در نیل به اهداف آن است. همچنین کوشش برای کاهش نرخ بیکاری در میان تحصیل‌کردگان، تحکیم ارتباط نظام آموزش‌عالی با شرایط و نیازهای اقتصادی بازار کار را بسیار اساسی می‌کند. در این مقاله تلاش می‌شود علاوه‌بر تحلیل مبانی تئوریِ ارتباط آموزش‌عالی با بازار کار، راهبردهای مناسبی برای استحکام و تداوم پیوند این دو بخش مهم اجتماعی و اقتصادی ارائه شود. در مسیر انتقال به شرایط نوین و متغیر فناوری و صنعتی در هزاره سوم که بنیان‌های فلسفی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع در آن دچار دگرگونی‌های عمیق خواهد شد و جوامع بشری ار ساختارهای صنعتی و اقتصادی سخت‌افزارانه (دوره فوردیسم(۳)) به شرایطی کاملاً مبتنی‌بر جنبش نرم‌افزاری (دوره پسافوردیسم(۴)) تغییر ماهیت می‌دهند، جوامع با چالش‌های متعدد ناشی از چنین تغییراتی مواجه خواهند شد. نظام آموزشی می‌تواند در انطباق، هماهنگی و اعتدال مجدد جوامع با شرایط جدید نقش مهمی ایفا کند. یکی از مقوله‌های مهم در این رهگذر، رسالت بسیار اساسی نظام آموزشی در فراهم‌کردن شرایطی است که در آن نیرو‌های تحصیل‌کرده بتوانند از دانش، نگرش و توانایی‌هایی برخوردار شوند که با نیازها و شرایط متغیر و نوین اقتصادی، صنعتی و بازار مشاغل فردا متناسب و هماهنگ باشد. اهتمام به این امر و آسان‌سازیِ تحقق آن نیازمند بازنگری دوبارۀ اهداف آموزشی، محتوای برنامه‌های درسی و روش‌های اجرای آن‌ها از سویی و سنجش مجدد نیازمندی‌های شغلی و حرفه‌ای مراکز اقتصادی و صنعتی کشور ازسوی‌دیگر است. در اینجا تلاش می‌شود با بررسی مجموعه‌مسائل موجود در مسیر پیوند نظام دانشگاهی به بازار کار، ذهن سیاست‌گذاران آموزش‌عالی کشور معطوف آن دسته از مهارت‌ها، توانایی‌ها و قابلیت‌های کلیدی متناسب با نیازها و شرایط بازار کار آینده شود، به‌طوری‌که با تأکید بر آن‌ها در جریان آماده‌سازی دانش‌آموختگان، به‌طور قابل‌توجهی زمینۀ بهبود و ارتقای کارایی خارجی این نظام نیز فراهم شود. آموزش‌عالی از نقش و تأثیر‌گذاری اقتصادی مهمی برخوردار است، زیرا بیانگر نوع مهمی از سرمایه‌گذاری در منابع انسانی است که با فراهم‌کردن و ارتقای دانش، نگرش‌ها و مهارت‌های مورد نیاز کارکنان در زمینه‌های مختلف به توسعه اقتصادی کمک می‌کند. نقش و جایگاه آموزش‌عالی در این عرصه زمانی روشن می‌شود که بدانیم پیش‌بینی‌ها و برآوردهای علمی، تغییرات و پیشرفت‌های سریعی را در حوزه فناوری و به دنبالِ آن در کارکرد نهادهای اقتصادی جامعه ترسیم می‌کنند. ازآنجاکه آموزش‌عالی افراد را با مهارت‌های تکنیکی و علمی مناسب تربیت کرده و آماده می‌سازد، یکی از عناصر کلیدی در پیوند دانش علمی و کاربردهای آن به‌منظور تحقق پیشرفت‌های اقتصادی محسوب می‌شود ؛ بنابراین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی از دو طریق به‌طور کارآمدی در بازسازی و توسعه موفقیت‌آمیز اقتصادی در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته مشارکت کرده‌اند: نخست، تربیت نیروی انسانیِ باکیفیت از نظر علمی و فنی و به تعداد لازم، دوم ایجاد محیط و شرایط تحقیق و توسعه که پیشرفت پایداری را در توسعه صنعتی امکان‌پذیر می‌سازد. ساختار اقتصادی جوامع به‌شدت در حال تغییر است و نیاز به مهارت‌ها، توانایی‌ها و قابلیت‌های نوین را افزایش می‌دهد؛ بنابراین بسیار مهم به نظر می‌رسد که سیاست‌گذاران ارشد، تحولات و تغییرات اقتصادی و صنعتی را درک و روشن کنند چگونه می‌توان نظام آموزش‌عالی را با این شرایط نوین تطبیق داد. توجه به این امر تا اندازۀ زیادی در کاهش نگرانی‌ها در مورد بیکاری وسیع فارغ‌التحصیلان مؤثر است. به همین دلیل، به‌منظور پاسخ‌گویی به تقاضای بازار کار برای نیروی کار ماهر و کارآمد، همه کشورها توجه خاصی را به آموزش‌عالی معطوف داشته‌اند.