کتاب آخوند خراسانی و حکومت اسلامی نشر پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

آخوند ملامحمد کاظم خراسانی(۱۲۵۵-۱۳۲۹ ق./ ۱۸۳۹-۱۹۱۱ م.)، فقیه اصولی و مرجع تقلید شیعه و رهبر مذهبی-سیاسی عصر مشروطیت است. او در خانواده‌ای روحانی و غیر مشهور دیده به جهان گشود. پدرش، ملاحسین هراتی علاوه بر تبلیغ به تجارت نیز مشغول بود. ملاحسین روحانی وارسته‌ای بود که برای گذران زندگی هماره در بین راه هرات و مشهد در رفت و آمد بود. آخوند خراسانی در دوازده سالگی وارد حوزه علمیه مشهد شد. ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول را در حوزه مشهد فراگرفت. در هیجده سالگی ازدواج کرد و در ۲۲ سالگی زادگاه خود را ترک کرد. وی مدت کوتاهی به تحصیل فلسفه در سبزوار و تهران پرداخت و در حلقه درس اندیشمندانی چون ملاهادی سبزواری(۱۲۱۲-۱۲۸۹ ه.ق)، ملاحسین خویی و میرزا ابوالحسن جلوه(۱۳۱۴ ق.) شرکت کرد و سرانجام به حوزه علمیه نجف راه یافت. دو سال درس شیخ مرتضی انصاری(۱۲۱۴-۱۲۸۱ق.) را درک کرده است اما بیشتر تحصیلاتش نزد میرزای شیرازی (۱۲۳۰-۱۳۱۲ق./ ۱۱۹۴-۱۲۷۳ ش.) بوده است. میرزای شیرازی در سال ۱۲۹۱ ق. سامرا را محل اقامت خود قرار داد، ولی آخوند خراسانی از نجف دور نشد و خود مستقلا حوزه درس تشکیل داد. او از مدرسین بسیار موفق حوزه علمیه نجف و از تاثیرگذارترین مراجع در تاریخ معاصر شیعه است. یکی از امتیازهای حوزه درس آخوند آن است که اکثر شاگردان او با اختلاف مراتب، متصدی مقامات عالیه روحانیت گشته‌اند. مرجعیت تقلید و زعامت عالم تشیع بعد از رحت میرزامحمد تقی شیرازی تا عصر حاضر در اختیار شاگردان و شاگردان شاگردان آخوند خراسانی بوده است. میرزا محمدتقی شیرازی شاگرد میرزامحمد حسین شیرازی و آخرین فرد از سلسله مراجع تقلیدی است که در طبقه مرحوم آخوند قرار داشتند و معاصر وی بودند. با درگذشت او در سال ۱۳۳۸ ق، مرجعیت عالم تشیع به طبقه شاگردان آخوند خراسانی منتقل شد. از آن سال تا کنون، پیوسته و بدون استثناء مراجع بزرگ شیعیان جهان یا شاگرد آخوند خراسانی بوده‌اند و یا در محضر یکی از شاگردان وی شاگردی کرده‌اند. میرزا محمدحسین نائینی، مولف تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة، از جمله موثرترین شاگردان آخوند بود که عضو شورای فتوا و نیز دستیار ارشد آخوند خراسانی بود. شهرت علمی آخوند خراسانی بیشتر در علم اصول است. آراء اصولی آخوند خراسانی همواره در حوزه علمیه نقل می‌شود و مورد توجه است. کفایة‌الاصول او یک کتاب درسی مهم است و از مشهورترین تالیفات اوست. این کتاب است که در تمام اقطار، در نهایت اشتهار است و دانشمندان حاشیه‌ها و تعلیقه‌های متعددی بر آن افزوده‌اند که از مشهورترین‌شان حاشیه شیخ محمدحسین اصفهانی، شیخ محمدعلی قمی، شیخ عبدالحسین آل شیخ، و میرزا ابوالحسن مشکینی است که هر کدام در کشف معضلات و ابراز حقایق آن تلاش فراوانی کرده‌اند.