کتاب الگوی چینی توسعه
چالش توسعه پرشتاب و هماهنگ‌سازی دوباره‌ی دولت و جامعه

چین کشوری است که به دلایل تاریخی با ایران شباهت‌های مهمی دارد. هر دو کشور صاحب تمدن پرآوازه و ملت‌های کهن با قدمت چند هزار ساله هستند؛ هر دو بنیان امپراتوری‌هایی را گذاشته‌اند که در برازندگی‌های جهانی آن‌ها جای تردید وجود ندارد. شاهنامه فردوسی که بزرگترین کتاب حماسی ایرانیان است، در موارد بسیاری با حماسه کهن چینیان، «فنگ شن ینی» شباهت‌های باور نکردنی دارد و این نشان‌دهنده شباهت گرایش‌های فرهنگی دو ملت است. ملت‌های هر دو کشور با وجود تنوعات قومی در درون کشور، قرن‌ها در کنار هم همزیستی داشته‌اند؛ هر دو کشور در پیشینه دراز آهنگ خود، آماج تهاجم قدرت‌های مهاجم بیگانه بوده‌اند؛ هر دو کشور در قرن نوزدهم در شرایطی که دچار ضعف شدید بودند، تهاجم وسلطه استعمار غرب را با گوشت و پوست خود لمس کردند و شکست‌های نظامی حاصل، (جنگ‌های ایران و روسیه برای ایران و جنگ‌های تریاک برای چین) تازه عمق عقب ماندگی کشور را در برابر قدرت و تمدن جدید غرب برای نخبگان حاکم به نمایش گذاشت. از اینرو هر دو کشور برای جبران عقب‌ماندگی‌ها به تکاپو افتادند؛ نظام‌های سنتی کهن خود را با نظام‌هایی جدید جایگزین کردند و شروع به آزمون راه‌های مناسب برای حرکت در مسیر پر چالش پیشرفت نمودند. تاریخ معاصر هر دو کشور البته با عنایت به تفاوت‌هایی درخور توجه، این‌گونه رقم خورده است. کتاب حاضر روایتی است مستند و متکی بر تحلیلی چند وجهی از متأخرترین و البته مهم‌ترین دوره تلاش‌های چین در مسیر پیشرفت که به دوره اصلاحات موسوم شده است. مقدمه خود کتاب به‌خوبی عظمت تحولات صورت گرفته در این دوره و پیامدهای آن را تشریح کرده است و در اینجا دیگر نیازی به تکرار آن وجود ندارد. نویسنده کتاب یعنی پروفسور پائولو اوریو، آشنایی بسیار خوبی (هم به‌شکل نظری و هم از راه تماس مستقیم) با شرایط و تحولات چین در این دوره داشته و تلاش کرده منطق اصلاحات در چینِ پس از مائو را بر پایه یک الگوی نظری منسجم و شواهد و داده‌های معتبر تحلیل نماید. نویسنده در هر موضوع، وسواس زیادی برای تشریح کامل اجزای بحث خود داشته و این امر گاهی اوقات او را به تکرار برخی مطالب وادار کرده است. با این همه مهارت اوریو در نظم بخشیدن به داده‌های مختلف و سیر بحث در هر بخش از کتاب و ارائه تصویری قابل فهم، حتی برای مخاطب غیر آشنا با مباحث تخصصی و مسائل چین درخور ستایش است. پروفسور اوریو تأکید کرده که شیفته چین شده و این حس احتمالاً در پرهیز او از طرح انتقادهای گزنده فرضاً در بحث از پیامدهای منفی توسعه در چین نقش داشته است. اما در مجموع نگاه نویسنده‌ی کتاب در تحلیل روند توسعه چین متوازن است و به‌ویژه می‌توان گفت لحن و محتوای کتاب، سبک و سیاق معمول یک نویسنده غربی متأثر از ذهنیت‌ها و رویکردهای نظری غربی را ندارد و خود نویسنده نیز بر رویکرد «همدلانه‌اش» در تحلیل تحولات چین انگشت گذاشته است. مطالب کتاب هم می‌تواند برای علاقمندان به مسائل چین مفید باشد و هم برای دنبال‌کنندگان مباحث توسعه در رشته‌های مختلف علوم اجتماعی و به‌ویژه علوم سیاسی. امروزه در میان کارشناسان تردیدی در اهمیت «پدیده‌ی چین» چه در عرصه اقتصاد و تجارت بین‌الملل و چه در صحنه معادلات قدرت در سطح جهان وجود ندارد. تأثیر «ظهور چین»در دنیای امروز آنچنان فراگیر است که تک تک ایرانیان آثار آن را دست‌کم به صورت «کالاهای چینی» در زندگی روزمرۀ خود لمس کرده‌اند.