کتاب «قاعده ضمان ید» نشر دانشگاه امام صادق (ع)

قواعد فقه در فقه اهل سنت نیز مانند فقه شیعه دو مرحله اساسی دارد مرحله تکوین و تأسیس و مرحله‌ تدوین. مرحله تأسیس در واقع مشترک است چون به تعلیمات قرآن و سنت پیغمبر در این زمینه برمی‌گردد. همان‌طور که قبلاً ذکر شد نصّ بسیاری از آیات و روایات خود ملهم یک قاعده فقهی‌ هستند. با این تفاوت که در مورد روایات ما به روایات أئمه أطهار نیز استناد می‌کنیم و آن‌ها به برخی کلمات اصحاب‌ و خلفا. تفاوت دیگری که بین شیعه و اهل سنت در زمینه قواعد فقه وجود دارد این است که در فقه اهل سنت، قواعد فقه معنای عام‌تری از قواعد فقه در شیعه دارد و شامل احکام و ضوابط کلیه‌ نیز می‌شود و حتی تا‌کنون نیز‌ قواعد فقهی بدین‌معنا به‌کار می‌رود. اما بعد از عصر تشریع‌ اهل سنت بر این اعتقاداند که‌ از ابتدای قرن دوم می‌توان استفاده از قواعد فقه را ولو به‌صورت غیر‌منضبط و پراکنده در کتب علمای اهل سنت مشاهده نمود. نظیر آنچه در آثار شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی ذکر شد مثلاً در کتاب «المجموع» منسوب به زید بن علی (م‌۱۲۲ق)، کتاب «الخراج» قاضی ابو‌یوسف (م‌۱۸۲ق)، کتاب «المدونة فی الفقه المالکی» نوشته سحنون (م‌۲۳۰ق)‌، کتاب «الأم شافعی» (م‌۲۰۴ق)‌، کتاب «التلخیص» ابن القاصّ (م۳۳۵ق)‌، شواهدی بر به‌کارگیری قواعد فقهی و اصول کلی وجود دارد. در همین دوره از ابوطاهر دبّاس (م‌۳۴۰ق) نقل است که کل مذهب حنفی را در هفت قاعده خلاصه کرده بود.