کتاب مطالعات اجتماعی فناوری، تاملاتی نظری و میان رشته ای نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

فناوری جزء جداناشدنیِ فرهنگ است. به همین دلیل آن را تجلی عینی و ملموس ارزش‌ها، هنجارها و باورهای هر قوم دانسته‌اند. فناوری نشان‌دهندۀ میل بشر به ایجاد کنشی موثر با طبیعت در جهت تسلط بر آن نیز می‌باشد. پس جزء جداناشدنی طبیعت نیز هست. باید گفت فناوری نه به تنهایی به طبیعت و نه منحصرا به فرهنگ تعلق دارد. فناوری میانجیِ ارتباط طبیعت و فرهنگ است. بدرستی، هم علوم طبیعی و هم علوم فرهنگی هر دو، فناوری را موضوع مطالعۀ خود می‌دانند. اولی سعی دارد با مطالعۀ فناوری، تغییراتی که طبیعت در نتیجۀ وجود فناوری به خود دیده را بررسی کند و دومی در تلاش است تغییرات ارزش‌ها، هنجارها و باورها را در اثر نفوذ و رسوخ فناوری رصد نماید. نمی‌توان گفت کدام دست از تغییرات- تغییر در طبیعت یا فرهنگ- برای بشر حیاتی‌تر است. پس نمی‌توان مطالعۀ طبیعی یا فرهنگیِ فناوری را با ارزش‌تر تلقی کرد. هر دو تغییر به یک اندازه زندگی بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و شناختش به یک اندازه برای او مهم است. اما از آنجا که تغییر در ارزش‌ها، هنجارها و باورها در نتیجۀ حضور فناوری، شکل جوامع انسانی و گاه معنایِ انسانیت را دگرگون می‌کند نمی‌توان مطالعۀ طبیعیِ فناوری را بی‌نیاز از مطالعۀ فرهنگی آن دانست. در حقیقت به نظر می‌رسد مطالعۀ فرهنگی یا به بیان دیگر اجتماعیِ فناوری مقدمۀ لازم و ضروریِ مطالعۀ طبیعی آن است. یکی از اشکالات اساسیِ فهم طبیعی و فنیِ فناوری در جامعه‌ای چون ایران عدم اعتقاد به ضرورت فهم فرهنگی و اجتماعی فناوری به عنوان مقدمۀ شناخت طبیعی و فنی آن است. به همین دلیل است که بسیاری از فناوری‌ها که ساخته و پرداختۀ فرهنگ بومی‌مان نیست، پس از حضور در جامعه منبع بروز مسائل و مشکلاتی می‌شوند که گاه فواید و مزایایِ فنی‌اش را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مطالعات اجتماعی فناوری، از جمله حوزه‌های مطالعاتی است که دغدغۀ اصلی‌اش ایجاد شناختی فرهنگی و اجتماعی از فناوری است. این حوزۀ میان‌رشته‌ای با بهره‌گیری از رویکردهای جامعه‌شناختی، انسان‌شناختی، فلسفی، تاریخی، اقتصادی، سیاسی و... سعی دارد فناوری را به مثابه مسئله‌ای اجتماعی فهم نماید. هر چند جامعۀ ایران سال‌هاست با پیامدهای اجتماعی و فرهنگیِ بهره‌مندی از انواع فناوری‌ها مواجه است ولی این حوزۀ میان‌رشته‌ای کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۹۳ و در جهت رفع این کمبود اقدام به تاسیس واحد تحقیقاتی مطالعات اجتماعی فناوری نمود. این واحد پس از برگزاری نخستین همایش ملی مطالعات اجتماعی فناوری، تدوین مجموعه مقالات «مطالعات اجتماعی فناوری: تاملاتی نظری و میان‌رشته‌ای» را در دستور کار خود قرار داد.