کتاب نظریه ایمان

بی‌شک مسئله ایمان از مهم‌ترین و جدی‌ترین مباحث دینی است. به همین دلیل، مفسران، محدثان و متکلمان اسلامی به‌جد در این زمینه کاویده و به تبیین ابعاد مطلب پرداخته‌اند. چون ایمان به‌عنوان هدف و مقصد تمام ادیان آسمانی و محصول نهایی تلاش‌های انبیاء(ع) در طول تاریخ بوده، شایان توجه جدی است. این تلاش‌ها جز برای این نبوده است که انسان به سوی خدا هدایت شود. به تعبیر سید‌حسین نصر، اندیشمند برجسته اسلامی، هدف غایی ادیان الهی «اتصال انسان به اصل و اساس خویش است.» تا آنجا که این مسئله به مفاهیم اسلامی مرتبط می‌شود، سؤالاتی مهم در این حوزه قابل طرح است که می‌توان برخی از آن‌ها را در محورهای زیر بررسی نمود: - «اسلام» و «ایمان» چه تفاوت‌هایی با هم دارند و مفاهیم مرتبط با این دو اصطلاح در متون اصیل اسلامی کدام‌اند؟ - گوهر ایمان چست؟ آیا می‌توان مدعی شد ایمان بدون عمل ایمان نیست؟ - چگونه می‌توان به تفسیر معقولی از رابطه ایمان و معرفت، ایمان و اختیار و امثال آن دست یافت؟ - آیا می‌توان از بررسی مفاهیمی چون ایمان و ابعاد آن به شاخص‌هایی دست یافت که بتوان از آن‌ها در نظام تعلیم و تربیت بهره برد؟ این پرسش‌ها و سؤالات دیگری در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته و یا برای پژوهش در مورد آن‌ها زمینه‌سازی شده است، اما، این به آن معنا نیست که پاسخ‌های قطعی برای آن‌ها پیدا شده است. هدف اصلی این بوده است که ایمان و مباحث مرتبط با رویکردی تربیتی بازخوانی شوند تا مدیران و برنامه‌ریزان بتوانند در صحنه تعلیم و تربیت اهداف خود را با نظام ایمان دینی همسو نمایند. فهم ایمان به‌مثابۀ یک مفهوم کلیدی در حوزه دین می‌تواند به تمایز آموزه‌های ایمان اسلامی با آموزه‌های مکاتب و ادیان دیگر نیز کمک شایانی نماید. چنان‌که شاهدیم اصطلاحاتی چون «کثرت‌گرایی» «حصر‌گرایی» و «شمول‌گرایی» دینی در یک‌سو، و «ایمان‌گرایی»، «عقل‌گرایی حداکثری» و «عقل‌گرایی انتقادی» از سویی دیگر پاسخ‌هایی برای معنا و مفاد ایمان دارند و استفاده از چنین مفاهیمی در حوزه فکر دینی اسلام به‌صورت ترجمه و بدون تمایز آموزه‌های کلام مسیحی از آموزه‌های اصیل اسلامی می‌تواند موجب خلط در مفاهیم دینی و در نتیجه سوء‌تعبیر شود. بیان تمایز این رویکرد‌ها، که اغلب غیربومی‌اند، و صرف‌نظر از خاستگاه یا رویکردشان، با ایمان اسلامی گاه تفاوت بنیادی دارند. بنابر‌این، بیان این تمایز در ساخت طرحواره‌های اندیشه دینی نسل جوان علاقمند به حوزه دین مهم است. این پژوهش، گرچه درصدد طرح مستقیم این قبیل موضوعات نیست، اما، می‌‌تواند کمک شایانی در راستای روشنگری و ممانعت از خلط مفاهیم در حوزه‌های ایمان دینی بومی و غیر‌بومی بنماید.