کتاب اسلام در تفکر اروپایی

دین مبین اسلام به‌رغم داشتن پیامی جهانی در جهت رهایی انسان از اسارت بندهای درونی و محدویت‌های بیرونی، از لحظه ظهورش برای اروپای مسیحی یک مساله بود. این مساله به‌ویژه در دوران گذار شکل خاصی به خود گرفته است که عموماً حکایت از نوعی خصومت نسبت به اسلام می‌باشد. با این حال در میان اروپاییان اسلام‌پژوه کسانی بوده و هستند که با دیده حقیقت‌جویی و انصاف به بررسی دین اسلام پرداخته‌اند. اما، اروپاییان مسیحی و یهودی هر نظری در مورد اسلام داشته باشند، نمی‌توانند انکار کنند که اسلام عامل مهمی در تاریخ بشریت بوده و پدیده‌ای است که باید به درستی توضیح داده شود. از دیگر سو، این نکته‌ای پرمایه و مهم است که در دل تاریخ عمومی، چیزی به نام تاریخ اسلامی نیز وجود دارد، به بیان دیگر ویژگی‌های مشخصی از ساختار و توسعه وجود دارد که در جوامعی که اسلام در آنجا دین غالب بوده مشترک است. اثر حاضر، بر آن است تا شکل‌گیری دیدگاه خاصی درباره اسلام و فرهنگ وابسته به آن‌را در اروپا به نحو مستند تحلیل کند؛ دیدگاهی که منشأ آن دانش رو به ازدیاد اروپایی‌ها درباره اعتقادات مسلمانان و عملکرد آنها در تاریخ است. این دیدگاه همچنین متأثر از ایده‌های متحولی است که در اروپا در باب مذهب و تاریخ بیان می‌شود. در جای جای کتاب، دغدغه دومی نیز مشهود است که به توسعه سنت دانش‌پژوهی شرق‌شناسی مربوط است؛ یعنی بسط تکنیک‌هایی که به واسطه آنها، شرق تعریف می‌شود، آثار و متون آن ویرایش و تفسیر می‌شود، از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. می‌توان گفت که این دو فرایند (اسلام‌پژوهی و شرق‌شناسی) به نحو تنگاتنگ با هم مرتبط هستند؛ چرا که محققان به نحوی انضمامی کار نمی‌کنند. اذهان آنها به‌وسیله فرهنگی که درآن واقع‌اند و فرهنگ‌های نسل‌های پیش از خود شکل می‌گیرد و آنها آنچه را که از منابع گذشته برمی‌گزینند مورد تفسیر قرار می‌دهند. ضمن این‌که جغرافیا نیز، سرنوشت پرداختن به اسلام و شرق را با هم عجین کرده است. و در نهایت این‌که امروزه دانش‌پژوهی‌ها در حوزه اسلام و شرق از طریق نوعی همدستی و همکاری میان این دو گروه انجام می‌شود: پرورش‌یافتگانِ سنت فکری غرب و کسانی که علاوه بر آن پرورش، از سنت اسلامی خود نیز در فکر و عقیده متأثر هستند. امروزه دیگر کسی نمی‌تواند بی‌آنکه احساس نوعی رابطه با موضوعی که درباره آن می‌اندیشد داشته باشد؛ چیز معنا‌داری بنویسد. از همین‌رو می‌توان اثر حاضر را به مثابه پژوهشی از روی همدلی دانست که برای محافل آکادمیک، و حتی برای حلقه‌های سیاست‌گذاری، اثرگذار و سودمندهای خاصی دارد.