کتاب اجتماعیات در ادبیات در آثار منثور فارسی قرن ششم نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

ادبیات برترین و درخشان‌ترین تجلی فرهنگ در هر جامعه‌ای است. کاوش در فرهنگ و جریان جاری زندگی مردم، به بهترین وجهی می‌تواند در بررسی ادبیاتی صورت پذیرد که فضلا و برگزیدگان اجتماع در دوره‌های زمانی خاص به نگارش درآورده‌اند. به همین دلیل است که میزان غنای ادبیات هر جامعه را معیار اعتبار و شایستگی فرهنگ و تاریخ آن می‌انگارند. آنچه ادبیات را به این مقام والا می‌رساند، بیانی است که از باورها، اندیشه‌ها، مصائب، رنج‌ها و مسائل اجتماع به دست می‌دهد. «مردم» فهم از خود را در آینه‌ای می‌توانند جستجو کنند که ادبیات ـ اعم از شعر و نثر- در مقابل آنها قرار می‌دهد. از این لحاظ تاریخ ادبیات فارسی مشحون از تجلیاتی از «زندگی ایرانی» است که در ادوار مختلف تاریخی صورت‌های متنوعی به خود گرفته است و بنا به اقتضای شرایط زمانی و مکانی، جلوه‌ای خاص از فرهنگ و تمدن ایرانی را متجلی ساخته است. تامل و تدبر در آثار ادبی گوناگونی که در سده‌های مختلف در حوزه تمدنی ایرانی نگاشته شده است دلیل روشنی بر این دعوی به دست می‌دهد. جان ادبیات فارسی با مفاهیم و مسائل اجتماعی عجین است. نگارش متون اخلاقی، اعم از سیاست‌نامه‌نویسی‌ها و یا بیان پندهای مختلف اخلاقی در قالب تمثیل‌ها و داستان‌های اخلاقی، نشان می‌دهد که آنچه از آغاز ذهن ادیبان و فضلای ایرانی را به خود مشغول می‌داشته، همانا نحوه زیست اجتماعی و حرکت جامعه به سوی سامان نیکی است که سعادت آن را تامین می‌سازد. دامنه این تاثیر تا آنجاست که حتی تاریخ‌نگارانی که قصد بیان آنچه را در زمانهای گوناگون حادث شده است هدف خویش قرار می‌دهند نیز سوگیری‌های اخلاقی، اجتماعی روشنی را در روش نگارش خویش برگزیده‌اند و معمولا از بیان حوادث، مقصودِ تعالی جامعه به اخلاق والا و حیات نیک بشری را منظور نظر داشته‌اند. تحلیل و تبیین این جهت‌گیری‌های اجتماعی- اخلاقی برجسته در طول تاریخ فرهنگ ایرانی می‌تواند زمینه مناسبی را برای دغدغه زندگی نیک ایرانی در زمانه حاضر فراهم آورد. به بیان دیگر، ایران امروز ـکه دچار چالش سنت و مدرنیته است- می‌تواند با بهره‌گیری از گنجینه ادبیات ژرفی که در طول تاریخ این تمدن به کتابت درآمده است، راه‌های بدیع و ویژه خود را برای آینده بهتر برسازد و این مسئولیتی است که بیش از هر کس، متوجه دانشگاهیان و اندیشمندان امروز ماست.