کتاب راسپوتین نشر ثالث

انقلاب اکتبر روسیه جریان‌سازترین انقلاب تاریخ جهان است. انقلابی که در سال ۱۹۱۷ رخ داد تنها تزار نیکلای دوم و دودمانش را نابود نکرد، این انقلاب سرنوشت تاریخ جهان را تغییر داد و سرنوشت دردناکی برای میلیون‌ها نفر رقم زد. شاید هیچ کس باور نمی‌کرد برچیده ‌شدن یک نظام سلطنتی به نام آزادی و برابری برای‌ همه‌ی انسان‌ها بتواند یکی از تاریک‌ترین و ترسناک‌ترین دوران تاریخ بشر را در گوشه‌ای از جهان رقم بزند. اما روایت‌هایی وجود دارد که می‌گوید کسی این انقلاب خونین را پیش‌بینی کرده بود. مردی عجیب که هیچ کس هرگز به درستی درنیافت او که بود. مردی که سال‌های آخر را کنار تزار و تزارینای روسیه گذراند و نفوذ عجیبی بر آن‌ها داشت؛ گریگوری راسپوتین مردی که هرکسی او را به شکلی توصیف کرده است.

کتاب راسپوتین؛ ابلیس یا قدیس نوشته‌ی ادوارد راژینسکی یکی از بهترین و مستندترین روایت‌هایی است که درباره‌ی مرد مرموز روسیه نوشته شده است. خواندن کتاب راژینسکی برای علاقه‌مندان به تاریخ تحولات جهان، خالی از لطف نخواهد بود.

درباره کتاب راسپوتین، ابلیس یا قدیس

کتاب راسپوتین ابلیس یا قدیس با عنوان اصلی Rauspotin: the last word سال ۲۰۰۰ در روسیه منتشر شد. این کتاب به شرح مفصلی از زندگی گریگوری افیموویچ راسپوتین پرداخته است. «بیژن اشتری» مترجم این کتاب در مقدمه‌ای که برای این کتاب نوشته، آورده است: «ما با خواندن کتاب پی می‌بریم چگونه آریستوکرات‌های روسیه کمر به قتل راسپوتین بستند، و چگونه راسپوتین به‌ نوبه‌ی خودش توانست این آریستوکراسی را نابود کند(به قول منتقد ساندی تلگراف)»

گریگوری راسپوتین دهقان روسی، سال ۱۸۶۹ در روستای کوچکی در استان تیومَن در جنوب سیبری در روسیه تزاری به دنیا آمد. البته درباره‌ی تاریخ تولد او مناقشاتی وجود دارد که راژینسکی در کتاب به تفضیل به آن پرداخته است.

این دهقان بی‌سواد روسی در جریان بیماری «تزارویچ الکسی»، آخرین شاهزاده‌ی روسیه و جانشین نیکلای دوم به دربار راه یافت. زمانی که پزشکان از درمان شاهزاده ناامید شدند، راسپوتین به دربار روسیه آمد و توانست در درمان شاهزاده موثر واقع شود. همینجا بود که او اعتماد ملکه را به دست آورد و جای پزشکان دربار را گرفت.  کم کم رفت‌وآمد راسپوتین به دربار زیاد شد و روابط او با ملکه و از طریق او با تزار قوت گرفت. این رابطه به شکلی بود که کم کم راسپوتین به قابل اعتماد ترین مشاور دربار تبدیل شد و تقریبا در تمام امور اظهارنظر می‌کرد. نفوذ بیش از حد راسپوتین بر تزار و ملکه، حسادت درباریان را برانگیخت و توطئه‌های زیادی علیه او در دربار رومانف‌ها شکل گرفت. دسامبر ۱۹۱۶ بود که نقشه‌ای برای قتل راسپوتین چیده شد. در تاریخ آمده که راسپوتین در روز آخر زندگیش در نامه‌ای به ملکه نوشته بود که اگر کسی از وابستگان دربار یا رومانف‌ها دست به قتل او بزند، رومانف‌ها در عرض کمتر از دوسال نابود خواهند شد. این حرف را پیش‌بینی انقلاب ۱۹۱۷ روسیه می‌دانند.

ادوارد راژینسکی در کتاب راسپوتین، ابلیس یا قدیس با جزئیات کامل به نقش این شخصیت تاریخی در تاریخ روسیه پرداخته است.

معرفی ادوارد راژینسکی؛ تاریخ نگار زبردست

ادوارد راژینسکی نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس و تاریخ‌پژوه روسی است. او سال ۱۹۳۶ در مسکو به دنیا آمد. پدرش نمایش‌نامه‌نویس بود، ادوارد هم بعدها به شغل پدر روی آورد و یکی از مشهورترین نمایش‌نامه‌نویسان روسیه شد. راژینسکی تحصیلات تاریخ دارد و از سال ۱۹۹۰ به نوشتن مجموعه کتاب‌های رازهای تاریخ پرداخته است.

راژینسکی سال ۱۹۹۲ با نوشتن کتاب «آخرین تزار؛ زندگی و مرگ تزار نیکلای دوم» رسما به عنوان یک تاریخ‌نگار معرفی شد. او بیش از چهل عنوان کتاب تاریخی دارد که بسیاری از آن‌ها آثار ارزشمندی محسوب می‌شوند. در میان کتاب‌های تاریخی او چهار کتاب شاخص وجود دارد که به زبان‌های مختلفی برگردانده شده‌اند: «آخرین تزار: زندگی و مرگ نیلای دوم»، «الکساندر دوم»، «استالین» و «راسپوتین ابلیس یا قدیس».

ادوارد راژینسکی برای نوشتن کتاب «استالین» از اسناد محرمانه‌ی دولت روسیه استفاده کرد و سفرهای زیادی رفت تا با افراد مختلفی درباره‌ی «جوزف استالین» مصاحبه کند. حتی مصاحبه‌ای از بادیگارد «استالین» که در شب مرگ او حضور داشت در این کتاب وجود دارد. ادوارد راژینسکی کتاب «استالین» را مهمترین تجربه‌ی تاریخ‌پژوهی خود می‌داند.

راسپوتین؛ شخصیتی جذاب برای سینماگران

شخصیت راسپوتین تنها موردعلاقه‌ی نویسندگان یا تاریخ پژوهان نبوده است. فیلم‌نامه‌نویسان و سینماگران مختلفی هم به این شخصیت مرموز تاریخ روسیه علاقه نشان داده‌اند.

«سقوط رومانف‌ها» اولین فیلمی است که درباره‌ی راسپوتین ساخته شد. در این فیلم که تنها چندماه پس از مرگ این شخصیت مرموز در «هالیوود» ساخته شده است راسپوتین به عنوان راهبی که می‌توانست به ذهن‌های مردم نفوذ کند، معرفی شده است.

فیلم آمریکایی بعدی درباره‌ی راسپوتین سال ۱۹۳۲ ساخته شد. این فیلم که «راسپوتین و تزارینا» نام دارد بر اساس جمله‌ی «یک مادر برای فرزندش چه کارهایی که نمی‌کند» ساخته شده است. ۳۴ سال بعد از این فیلم انگلیسی‌ها فیلمی درباره‌ی راسپوتین ساختند. «راسپوتین راهب دیوانه» فیلم ترسناکی است که «کریستوفر لی» نقش اول آن را بازی کرده است. در این فیلم راسپوتین مردی معرفی شده که برای به‌دست آوردن زن‌ها، آن‌ها را هیپنوتیزم می‌کند و ذهن‌هایشان را در اختیار می‌گیرد.

«الم کلیموف» کارگردان روسی اولین نسخه‌ی روسی فیلم راسپوتین را در سال ۱۹۸۱ ساخت. بعضی منتقدان معتقدند این فیلم زیباترین تصویر سینمایی راسپوتین است. در این فیلم چگونگی رشد راسپوتین در دربار روسیه روایت می‌شود.

اثر بعدی درباره‌ی راسپوتین «فیلم راسپوتین، بنده‌ی شریر سرنوشت» است که سال ۱۹۹۶ ساخته شد. این فیلم در ایران دوبله و پخش شد. آخرین فیلمی که درباره این شخصیت مرموز تاریخی ساخته شد فیلم راسپوتین اثر مشترک فرانسه و روسیه در سال 2011 است. بازیگر معروف فرانسوی «جرارد دیپاردیو» نقش راسپوتین را در آن ایفا کرده است. این فیلم به نقش راسپوتین در درمان «تزارویچ الکسی»، شاهزاده روسیه می‌پردازد.

ترجمه و انتشار کتاب راسپوتین در ایران

کتاب‌های زیادی درباره‌ی شخصیت راسپوتین نوشته شده است که از زوایای مختلفی به این شخصیت مرموز تاریخی پرداخته‌اند. خیلی از این کتاب‌ها پایه و اساس تاریخی ندارند و صرفا بر اساس شنیده‎‌های مولف نوشته شده‌اند. بعضی از کتاب‌هایی که درباره‌ی راسپوتین نوشته شده است در ایران نیز ترجمه و منتشر شده‌اند. یکی از این آثار، کتابی با عنوان راسپوتین نوشته‌ی «پرنس ژولین» است. این کتاب را «منوچهر مطیعی» به فارسی برگردانده و انتشارات آن را «سمیر» منتشر کرده است. دو نویسنده به نام‌های «آ.پ.كاتسیوبینسكی» و «د.آ.كاتسیوبینسكی» نیز کتابی به همین نام نوشته‌اند که خانم «مریم سامعی» به فارسی ترجمه کرده است. ناشر این کتاب «نگارستان کتاب» است.

نویسنده‌ای به نام «ار.جی.مینی» نیز کتابی به  نام راسپوتین دارد که «اردشیر روشنگر» به فارسی برگردانده و «انتشارات البرز» منتشر کرده ‌است. اما در میان کتاب‌هایی که درباره‌ی راسپوتین نوشته شده‌اند کمتر کتابی به دقت و سندیت کتاب قدیس یا ابلیس  ادوارد راژینسکی است. این کتاب را «بیژن اشتری» مترجم نام‌آشنای کشورمان در ایران ترجمه کرده و «نشر ثالث» به صورت دوجلدی منتشر کرده است. خرید و دانلود پی دی اف کتاب قدیس یا ابلیس  ادوارد راژینسکی ترجمه بیژن اشتری در همین صفحه ممکن است. 

در بخشی از کتاب راسپوتین؛ ابلیس یا قدیس می‌خوانیم

در همین زمان راسپوتین شروع به ارائه توصیه‌های عجیب و غریب به تزار و ملکه کرد. از نامه ملکه به تزار: «او ]راسپوتین[ احساس کرده که تو باید به کارخانه‌ها دستور بدهی مهمات جنگی بسازند و اگر آن‌ها فهرست کارخانه‌ها را نشانت دادند باید خیلی ساده دستور بدهی کدام کارخانه‌ها مهمات بسازند... شیرین عسل خودم مستبدتر باش، و عزم و قاطعیت خودت را نشان بده.»(۱۴ ژوئیه ۱۹۱۵)

عجیب است، اما راسپوتین انجام اقداماتی را پیشنهاد می‌کرد که کاملا مشابه اقدامات بلشویک‌ها در زمان استالین است. استالین حین جنگجهانی دوم با یک مشت آهنین کاری کرد که همه کارخانه‌های کشور قادر به تولید مهمات جنگی و مصنوعات مورد نیاز در جبهه‌های جنگ باشند. راسپوتین هم حین جنگ جهانی اول توصیه مشابهی کرده بود:«۲۹ اوت ۱۹۱۵... اما دوستمان ]راسپوتین[ احساس می‌کند کارخانه‌های بیش‌تری را، حتا کارخانه‌های تولید کننده محصولات غذایی را هم، باید به تولید مهمات جنگی واداشت.»

و تزار سعی کرد همه این توصیه‌ها را اجرا کند! مصادره قهری مواد غذایی از دهقانان و ملاکان، همراه با ملی‌کردن و میلیتاریزه کردن کارخانه‌ها مطرح شد؛ همه این‌ها مواردی بود که راسپوتین خواهان انجامش بود. دقیق‌تر بگوییم، تزار آغازگر اقداماتی بود که بلشویک‌ها بعد کاملش کردند. زیرا، در واقع، برخی اقداماتی که پس از انقلاب در حین دوران موسوم به «کمونیسم جنگی» بنا به پیشنهاد لنین انجام شد، قبلا در سال ۱۹۱۵ از سوی گریگوری راسپوتین دهقان روسی پیشنهاد شده بود و آخرین تزار روسیه هم در صدد اجزای آن‌ها برآمده بود.

راسپوتین کمی قبل از مرگش وارد گفتگوهایی با ملکه درباره «افزایش دستمزد کارمندان فقیر در سرتاسر کشور» شد. او معتقد بود با این کار می‌توان کارآیی و توانایی دستگاه دولتی کشور را در دوران مشکلات و گرفتاری‌ها بیش‌تر کرد. پیشنهاد راسپوتین برای تامین بودجه لازم جهت افزایش حقوق‌ها، گرفتن پول از اغنیا بود. این همان پیشنهادی بود که ملکه در نامه خود به شوهرش، به تاریخ ۲۵ سپتامبر ۱۹۱۶ آن را مطرح کرد؛ پیشنهاد گرفتن پول از اغنیا و دادن آن به فقرا.