کتاب اتاق‌ها و پناهگاه‌های امن نشر انتشارات جهاد دانشگاهی قزوین

نگاهی به تاریخ جوامع بشری گویای آن است که تهدید همواره با زندگی و حیات انسان‌ها عجین بوده است. جوامع همواره در معرض جنگ و تهاجم‌های نظامی بوده‌اند. به همین سبب دفاع و امنیت از دیرباز در طراحی سکونتگاه‌های انسانی و معماری فضاهای زیست موردتوجه بوده‌ است. طراحی با رویکرد دفاعی و کاهش خسارات جانی و مالی در فضاهای زیستی همیشه در نزد معماران گذشته حائز اهمیت بوده است. آنچه امروزه از این دیدگاه با آن مواجه هستیم، تغییر ماهیت تهدیدهای انسان-‌ساخت است. با ورود به دوران تسریع پیشرفت‌های بشری، روند تهدیدهای دفاعی و امنیتی نه‌تنها کاهش نیافته‌اند بلکه شیوه‌های حملات و تهدیدها نیز به شکلی تغییر کرده که نابودی جمعیت زیادی از انسان‌ها در زمانی کوتاه به امری ممکن بدل گردیده است. از این منظر جوامع با تهدیدهای بیولوژیکی، شیمیایی، رادیولوژیکی و انفجاری روبرو هستند؛ بنابراین توجه به بعد دفاعی در شهرها و مناطق مسکونی با هدف حفاظت از انسان‌ها امری ضروری است. این مهم در حالی است که مسائل مرتبط با دفاع در نزد معماران و طراحـان موردتوجه کافی قرار نگرفته است؛ زیرا در تربیت نیروهای متخصص به مقولات مؤثر بر این موضوع عنایت نشده است. از سوی دیگر، منابع در دسترس در این زمینه نیز بسیار محدود است.

این واقعیت که داده‌های مرتبط با تهدیدات انسان‌-ساخت کمیاب و بزرگی و تکرار حملات تروریستی تقریباً غیرقابل پیش‌بینی هستند، تبیین چنین تهدیدی برای هر مکان یا ساختمانی را دشوار و تا حد زیادی ذهنی می‌کند؛ بنابراین ارائه راهکارهای مؤثر در طراحی یا بهبود عملکرد ساختمان‌ها، فضاهای سکونتی از ابعاد مختلفی قابل‌بحث و دقت است. آنچه در این کتاب ارائه می‌شود، اصول مؤثر در طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت اتاق‌ها و پناهگاه‌های امن در مواجهه با تهدیدهای بیولوژیکی، شیمیایی، انفجاری و رادیولوژیکی است. برای حفاظت از انسان‌ها در برابر چنین تهدیدهایی در فضاهای کار و زندگی، اندیشیدن به تمهیدات لازم برای ایجاد فضاهای امن و پناهگاه خصوصاً در موقعیت‌های بلافاصله پس از رخداد، امری ضروری است. سند حاضر به‌جای تبیین تهدیدی خاص، راهنمایی‌های کلی که به انواع مختلف ساخت‌وساز ساختمان و اقدامات معقول کاهشی برای ارائه پناهگاه امن نیاز باشند را ارائه می‌کند.

ساختار کتاب حاضر بر این مبناست که در وهلۀ نخست اهمیت پرداختن به چنین تهدیدهایی و ماهیت و سازوکار تأثیر آن‌ها به بحث گذاشته می‌شوند. در واقع از این موضع، ذهن خواننده آمادۀ شناخت دلایل سازه‌ای، ساختاری و استراتژیک بیان‌شده در فصول بعدی خواهد شد. در فصول کتاب موارد ذیل به بحث گذاشته خواهند شد.

در فصل 1 ملاحظات طراحی، تهدیدات بالقوه، سطوح حفاظت، انواع پناهگاه، جای‌گزینی، مدت‌زمان اشغال و معیارهای مرتبط با عوامل انسانی برای پناهگاه‌ها (به‌عنوان‌مثال، مساحت به ازای هر فرد ساکن در پناهگاه، تهویه مناسب، فاصله/زمان و دسترسی، نیازهای ویژه، روشنایی، برق اضطراری، علامت‌گذاری مسیر و راه‌یابی، علائم و تابلوها، ملاحظات تخلیه و مناطق کلیدی عملیات) ارائه می‌شوند.

فصل 2 در مورد معیارهای طراحی سازه برای مقاومت در برابر انفجار و ضربه و همچنین پناهگاه‌ها و انواع ساختمان‌های مدل بحث می‌کند. سیستم‌های سازه‌ای و عناصر پوسته‌ای ساختمان برای پناهگاه‌ها تجزیه‌وتحلیل می‌شوند و اقدامات طراحی حفاظتی برای انواع ساختمان‌های تعریف‌شده، ارائه می‌گردند.

فصل 3 نحوۀ ایجاد قابلیت حفاظت شیمیایی، بیولوژیکی و رادیولوژیکی در پناهگاه یا اتاق امن را توضیح می‌دهد؛ همچنین تصفیۀ هوا، معیارهای اتاق امن، الزامات طراحی، عملیات و نگهداری، راه‌اندازی و آموزش موردنیاز برای راه‌اندازی پناهگاه امن به بحث گذاشته می‌شوند.

فصل 4 ملاحظات مدیریت اضطراری، تیم‌های واکنش در برابر حملات شیمیایی، بیولوژیکی، رادیولوژیکی و انفجاری، واکنش اضطراری و مراقبت در مقیاس بزرگ، برنامه‌های اجرایی پناهگاه اجتماعی، شرح مسئولیت‌های اعضای گروه پناهگاه، تجهیزات و تدارکات پناهگاه، برنامه‌های تعمیر و نگهداری و طرح‌های عملیاتی پناهگاه در ساختمان تجاری را موردبحث قرار می‌دهد. ملاحظات کلیدی تجهیزات و آموزش نیز موردبحث قرار می‌گیرند.

امید است، این کتابچۀ راهنما که ترجمۀ یکی از پروتکل‌های مهم در زمینۀ نقش محیط مصنوع در کاهش تأثیر حملات تروریستی و حفاظت از جان انسان‌هاست، برای معماران و طراحان مؤثر واقع شود.