کتاب حمام بالکانی نشر کتاب کوچه

کاملاً محتمل است که جمله‌ی مشهور «معجزه‌ی طبیعت» از فیلسوف ماتریالیست یونان باستان، اپیکور (۳۴۱-۲۷۰ پیش از میلاد مسیح) باشد. به این دلیل که وی اصول اخلاقی و دیدگاه خود را نسبت به نیک‌بختی انسان روی این باور بنا گذاشت که «دستیابی به نور لذت بدون شناخت طبیعت امکان‌ناپذیر است». به ادعای وی بزرگ‌ترین خوبی همانا لذت پرسعادت است. آن‌چنان که افراد ناآشنا با این فیلسوف می‌پندارند، پذیرفتن این انگاره‌ها در مقام یک هدف، ارتباطی با لذت‌های مبتذل مردمان مسرور یا شکم‌چرانی مفرط ندارد، بلکه بیشتر به حذف رنج جسمانی و پریشانی روح آدمی اشاره دارد.

رسیدن به آرامش معنوی بر یک بنیان طبیعت‌گرا و فردگرا استوار است.

باور اپیکور به لذت‌گرایی چنان قوی بود که دوران تیره فروپاشی امپراتوری اسکندر نیز خللی در آن ایجاد نکرد (و اپیکور خود شاهد عظمت و قدرت آن دوران بود)، دورانی که از هر لذتی بی‌بهره بود. با همه این شرایط اپیکور مدعی بود که «کلام فیلسوفان فاقد ارزش است اگر التیامی بر رنج انسان نباشد. همچنان که علم پزشکی اگر قادر به رهانیدن بدن از بیماری نباشد، همانقدر بی‌فایده است که فلسفه‌ای قادر به رهانیدن روح از رنج نباشد».

بنابراین هر‌آن‌کس که آگاه بود چگونه از درد جسمانی و تلاطم معنوی اجتناب کند، هر‌آن‌کس که آگاه بود لذت حسی و سرور معنوی (به شکلی واحد) بزرگ‌ترین ارزش‌های زندگی هستند و به‌این‌ترتیب هر‌آن‌کس که با‌مهارت زندگی‌کردن آشنا بود، این‌چنین فردی به مکتب اپیکوریسم تعلق داشت و این استدلال تا همین امروز به قوت خود باقی مانده است.

پدر معنوی وی آریستیپوس (۴۵۵-۳۵۵ پیش از میلاد مسیح) بود، بنیان‌گذار مکتب کورنایی که در قیروانی، زیباترین و پیشروترین شهر هلنی در لیبی زاده شده بود. پندار، شاعر و سخنور یونان باستان این شهر را مستقر بر روی زیباترین تپه تشریح کرده است، با چشمه‌های فراوانی که برای آبیاری مصنوعی باغ‌های معلق آن به‌کار می‌رفتند. چشم‌اندازهای بدیع پیرامون این شهر را باغ‌های زیتون، تاکستان‌ها و گیاهان مشهور سلفیوم و همچنین چمنزارهای پوشیده از گوسفندان، بزها و اسب‌ها تشکیل می‌دادند و نژاد اسب اصیل عربی را امتداد همین اسب‌ها می‌دانند. قیروانیان با وجود نبردهای سخت با مصری‌ها و لیبیایی‌ها، تجارت بسیار فعالی داشتند که موجب شده بود یکی از ثروتمندترین سرزمین‌های حکومت‌های هلنی را در اختیار داشته باشند. به‌این‌ترتیب شهروندان قیروانی ناچار نبودند همه‌ی نیروی خود را صرف کار کنند، و هم‌زمان به‌خوبی با تجمل و لذتی آشنا بودند که «ناشی از وفور نعمت و حس پالوده زیستن است». این مکان به ظاهر همان شکل اولیه آرمان‌شهر-دولت باستان، و بی‌تردید جوامع مورد اشاره سر توماس مور و توماسو کامپانلا است.

تعجبی ندارد آریستیپوس اندیشمند که لذت را در مقام اصل کانونی زندگی تبلیغ می‌کرد، زاده همین قیروانی بود. در‌واقع او شهرت خود را در مقام پیشگام فلسفه، اما با نامی متفاوت حفظ کرد: هدونیسم. او لذت را خیر یگانه می‌دانست و مدعی بود درد، شر یگانه است. ادعا داشت حس لذت در حرکت بیان می‌شد: «حرکت ملایم احساس، همانند نسیمی مطلوب برای یک کشتی بادبانی، منبع رضایت است؛ جنبش خشن احساس، همانند طوفانی در دریا، منبع ناخشنودی است؛ فقدان حرکت احساس، همانند دریایی آرام، منبع بی‌تفاوتی است، بی‌تفاوت بودن به رضایت یا ناخشنودی انسانی دیگر». بااین‌حال آریستیپوس به‌هیچ‌عنوان باور نداشت که بتوان انسان را در تمامیت خود تا آن‌اندازه پایین آورد که تنها به دنبال لذت‌های گذرای جسمانی باشد؛ خیر، به باور او یک انسان دانا که تابع عقل و خرد است، برده‌ی امیال و لذت‌ها نمی‌شود، بلکه آن‌ها را در مهار خود می‌گیرد. رابطه‌ی او با لاییس، معشوقه‌اش که به‌هیچ‌عنوان حاکی از بی‌تفاوتی نبود، شاهدی بر این ادعا است، آن‌جا که در مشهورترین قول خود می‌گوید «من بر لاییس تملک دارم، اما او مالک من نیست».

مکتب اخلاقی اودمونیسم یا خوش‌روانی (برگرفته از الهه خوشبختی و رفاه یونان باستان) کاملاً با این اندیشه قرابت داشت و بر این باور بود که خوشبختی و رفاه همانا انگیزه‌ی هدایت‌کننده، دلیل و هدف تمامی کنش‌های ما هستند. به علاوه، تأکید بسیار زیاد روی فردگرایی، عنصر مشترک تمامی نحله‌های هدونیسم، از تندترین و احساساتی‌ترین تا معنوی‌‌ترین و اخلاقی‌ترین آن‌ها است.

تاریخ بعدی که پس از این «مکاتب لذت» به ظهور رسید، نشان می‌دهد برخی از شاخص‌ترین و نامدارترین خالقان این مکتب، در کنار بسیاری افراد ناشناس و کم‌ارزش تاریخی، حتی در سخت‌ترین دوران زندگی خود یا زندگی مردمان و سرزمین‌های خود تلاش داشتند جستجوگر لذت باشند و باقی بمانند. مشتاقانه در پی احساس رضایت بودند و حتی از پردامنه‌ترین و نامعقول‌ترین ادراکات در معنای هدونیسم نیز پرهیز نداشتند، مواردی همچون لذت‌جویی از زیبایی خود یا دیگری، یا حتی مرگ خود یا دیگری.

نمی‌توان انکار کرد که این افراد استواری نقش نسبیت اخلاقی را به اثبات رساندند.