کتاب پول نشر نور علم

ماهیت و چگونگی خلق پول و پیامدهای آن در اقتصاد، بدون تردید پرمنازعه ترین موضوع علم اقتصاد است. به ندرت می‌توان تغییر و تحولی در اقتصاد کلان را یافت که یا از نظر منشاء یا از منظر واکنش سیاستگذاری به پول مرتبط نشود. بحران بزرگ اقتصادی جهان در سال‌های ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۳ و رکود بزرگ ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ هر دو از منظر شکل‌گیری مرتبط با اشتباه سیاستگذاری پولی و نظارت بر نهادهای خالق پول بوده اند که اولی به دلیل عدم توسعه علم اقتصاد کلان و عدم توسعه سیاستگذاری پولی هزینه‌های سرسام‌آوری را به جهان صنعتی وارد کرد و دومی با واکنش قابل قبول سیاستگذاری با سرعت بیشتری درمان شد. اما علاوه بر آنچه در تاریخ مدرن اقتصادی جهان در ارتباط با پدیده پول می‌دانیم، اساسا تحول و تکامل جوامع بشری به شدت مرتبط با تحول و تکامل پول بوده است. در غیاب پیدایش پول و تکامل آن امکان رشد و توسعه اقتصادی فراهم نمی‌شد. این کشف پول و تکامل آن بود که امکان گسترش مبادله و تقسیم کار را فراهم کرد و امکان خلق اعتبار برای کارآفرینان فاقد پس انداز پیشین و قادر به انجام پس انداز پسین را فراهم ساخت تا خلاقیت و توانایی کارآفرینی خود را تحقق بخشند، تا ضمن آنکه به خلق ثروت برای خود بپردازند، به رشد اقتصادی و گسترش اشتغال و نهایتا رفاه اجتماعی نیز کمک نمایند. با وجود اهمیت بدون تردید پدیده پول و تحولات مرتبط با آن در زندگی روزمره ما، هنوز درک این پدیده دچار نقص است. این نقص هم در مورد چگونگی خلق پول و عوامل موجد آن وجود دارد و هم در مورد پیامدهای خلق پول. به طور سنتی، فرض بر آن بوده است که بانک مرکزی به عنوان نهاد متولی خلق پول و سیاستگذاری پولی، قادر به کنترل حجم پول بوده و آن گاه قادر به جلوگیری از پیامد زیانبار آن برای رفاه اجتماعی است. تحلیل‌های نوین مرتبط با پول نشان می‌دهد که بانک مرکزی قادر به کنترل کامل خلق پول نبوده و رفتار عوامل اقتصادی و از جمله بانکها و موسسات اعتباری نقشی کلیدی در تحول کمیت‌های پولی و لذا نوسانات اقتصاد کلان دارد. همین موضوع هم سبب شده است که سیاستگذاری پولی و نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری بخش قابل توجهی از تحقیقات و ادبیات اقتصاد کلان در سه دهه اخیر را به خود اختصاص دهد. اقتصاد ایران نیز از آنچه در بالا اشاره شد، مستثنی نبوده و بویژه در دوره‌های گسترش فعالیت بانکداری خصوصی دستخوش نوساناتی قابل توجه شده است که پول در آن نقش محوری داشته است. به عنوان نمونه، بحران بانکی و بحران بازار سرمایه در دهه اخیر هر دو به شدت متاثر از درک ناقص ما از موضوع پول و پیامدهای آن بوده است. با توجه به اینکه ایران حتی در دوره‌های وفور درآمدهای نفتی مانند دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۸۰ یا در دوره‌های فقدان تنش قابل توجه با جهان خارج مانند دهه ۱۳۵۰ و نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ تا نیمه اول دهه ۱۳۸۰ دچار بی ثباتی اقتصاد کلان بویژه به شکل تورم بالا بوده است و با توجه به اینکه تورم ماندگار بدون تردید به‌گونه‌ای به موضوع پول مرتبط است، درک ناقص از چگونگی خلق پول و پیامدهای آن برای ما هزینه‌های اجتماعی بالایی در بر داشته است. در آن صورت، ضرورت دارد که درک موضوع پول بهبود یابد. نوشته حاضر به عنوان یک کتاب کامل پول و بانکداری تدوین نشده است بلکه به عنوان حرکت در چنین مسیری نوشته شده است. در ویرایش اول این کتاب هدف به طور عمده متمرکز بر این بوده است که اولا درکی تحلیلی از تحول و تکامل پول و چگونگی رسیدن آن به وضعیت کنونی در سطح جهان فراهم شود، ثانیا در شرایط کنونی سازوکار خلق پول به عنوان حاصل فعالیت نظام بانکی(شامل بانک مرکزی و بانک‌ها و موسسات اعتباری) تشریح شود و عوامل موثر در خلق پول شناسایی و تشریح شود، ثالثا با وضعیت پول و بانکداری ایران از نظر تحول تاریخی و از نظر سیاستگذاری پولی و مفهوم و روند کمیت‌های پولی آشنایی حاصل شود، و رابعا به مهم ترین موضوع مرتبط با پول، یعنی رابطه تغییرکمیت‌های پولی و تغییر سطح عمومی قیمت‌ها (اعم از قیمت کالاها و خدمات و قیمت دارایی‌ها) پرداخته شود. در فصل اول تلاش شده است تصویری کلی از کارکرد بخش مالی اقتصاد و جایگاه بانکداری در آن ارائه شود. در فصل دوم به تحول و تکامل پول از منظر تحلیلی پرداخته شده است و چرایی تکامل پول از پول کالایی تا پول دیجیتال ارائه شده است. در فصل سوم به نظام‌های پولی بین المللی که در تاریخ مدرن پولی نقشی مهم در تحول پول داشته اند، پرداخته شده است. فصل چهارم به سازوکار خلق پول در دنیای کنونی پرداخته است و عوامل موثر در خلق پول را مورد توجه قرار داده است. فصل پنجم به تاریخچه پول و بانکداری و همچنین سیاست پولی در ایران می‌پردازد و در ضمن روند کمیت‌های پولی را مرور می‌نماید. در فصل ششم به یک مدل تعادل عمومی پرداخته می‌شود که رابطه تغییرات حجم پول و قیمتها را بررسی می‌کند و شواهدی از اقتصاد ایران ارائه می‌نماید. بالاخره در فصل هفتم به سیاست پولی و کنترل تورم آن گونه که در حال حاضر در جهان متداول است، پرداخته می‌شود. همانطور که اشاره شد، کتاب حاضر با اهدافی تنظیم شده است که مهم ترین موضوعات مرتبط با پول برای دانشجویان دوره کارشناسی رشته اقتصاد، مدیریت، حسابداری، بیمه و سایر رشته‌های مرتبط را برآورده نماید و برخلاف بسیاری از کتابها آنچه در کتب اقتصاد کلان موجود است، در کتاب حاضر تکرار نشده است. گرچه هدف اصلی تدوین کتاب حاضر رفع نیاز به یک کتاب درسی در زمینه پول و بانکداری است، خواندن آن برای علاقمندان به تحلیل‌های اقتصادی و مالی نیز سودمند است. در ویرایش‌های بعدی با بازخوردهایی که از اساتید و دانشجویان گرفته می‌شود، تلاش خواهد شد در مسیر تکامل کتاب گام برداشته شود.