کتاب جهانگردی و جهانگردان غرب و شرق تمدن اسلامی نشر انتشارات دانشگاه شهید بهشتی

این کتاب شامل جستارهایی از جهانگردی میان غرب و شرق تمدن اسلامی است که در مناسبت‌‌های مختلف تهیه و برخی از آن‌ها به صورت‌های مختلف ارائه شده است و برخی نیز برای نخستین بار منتشر می‌شود. اهمیت جهانگردی که نمودی از تمدن اسلامی و نقش آن در پیوند فکری میان شرق و غرب تمدن اسلامی است، انگیزۀ انتشار این مباحث در کتاب حاضر شد. به‌تبع تنوع اهداف جهانگردی در جهان اسلام طی قرن‌ها، مباحث این کتاب نیز متنوع است و به عوامل مختلفی اشاره دارد که علما را به سفر وامی‌داشته است. این سفرها به چند دسته تقسیم می‌شود: سفرهایی که به قصد ادای فریضۀ حج و زیارت اماکن مشهور در شرق عالم اسلامی انجام می‌شود، اماکنی که مسلمانان به سفر به آن اهتمام داشتند، زیرا مهد تمدن اسلامی و مهبط وحی به‌شمار می‌آمد. این سفرها عموماً به سرزمین حجاز انجام می‌شود. سفرهای دیگر سفرهای علمی است که با قصد ملاقات علمای بزرگ و استفاده از محضر آنان و اخذ اجازۀ روایت حدیث نبوی شریف و فراگرفتن علوم مختلف عربی و اسلامی انجام می‌شود. نوع دیگر از سفرها، سفرهای سیاحتی است که هدف آن دیدن اماکن مختلف و جهانگردی و آشنایی با مردم و رفتارهای آنان است. سرانجام سفرهایی که با اهداف چندگانه انجام می‌شود، مانند حج و گردشگری و کسب علم و بازرگانی که نمونۀ بارز آن سفرنامۀ ابن‌بطوطه است. در برخی از سفرنامه‌هایی که در این کتاب بررسی می‌شود صبغۀ علمی و دینی غلبه دارد، به‌ویژه در دو بحث با عنوان پیوندهای علمی میان قدس و اندلس و صفحاتی درخشان از پیوند فرهنگی میان قدس و غرب اسلامی. در این دو مبحث میزان تبادل فرهنگی و فکری میان شرق و غرب اسلامی آشکارا دیده می‌شود. ولی نباید فراموش کرد که کفّۀ اهتمام و اشتیاق اهل اندلس و مغاربه در سفر به قدس به‌مراتب سنگین‌تر از سفر به دیگر مقاصد است و این امری کاملاً طبیعی است، زیرا قدس قبلۀ نخست مسلمانان و سومین حرم شریف و سرزمین اسراء و معراج است و با عنایت به فضیلت نماز در مسجدالاقصی اهمیت فراوانی برای مسلمانان دارد و طبیعی است که مقصد بسیاری از جهانگردان باشد. در مبحث نخست کتاب با عنوان پیوندهای علمی میان قدس و اندلس، ارتباطات علمی دوجانبه را با معرفی علمایی که از زمان فتح قدس تا آزادی کامل آن از اشغال صلیبیان اقدام به سفر کرده‌اند، تبیین کرده‌ایم. مبحث دوم بر پیوندهای علمی میان قدس و غرب اسلامی از زمان آزادی قدس از اشغال صلیبیان در سال ۸۵۳ھ / ۱۱۸۸م تا قرون متأخر و تا عصر مرینی در مغرب و حتی دوران سعدیان تأکید می‌ورزد.