کتاب ارزیابی، بازیابی و تاب آوری اجتماعی در حوادث نشر پژوهشگاه نیرو

«توجه به اهمیت ابعاد اجتماعی در مطالعه و تحلیل حوادث» در کتاب حاضر موردتوجه قرار گرفته است. اهمیت توجه به ابعاد اجتماعی حوادث به حدی است که در رویکردهای جدید مطالعات حوادث، عامل اصلی حادثه متأثر از یک عامل بیرونی تلقی نشده، بلکه حادثه خود به مثابه یک پدیده اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. در این نگاه، حادثه در بطن سیستم‌ها و روابط اجتماعی قرار می‌گیرد و منشأ وقوع آن در آسیب‌پذیری جامعه جستجو می‌شود. در واقع حوادث بازتاب‌دهنده ضعف‌های موجود در ساختارها و سیستم‌های اجتماعی موجود هستند. در طی زمان، دیدگاه محققان از تعریف حادثه به‌عنوان رویدادی عامل‌محور، آسیب‌زا و کنترل‌ناپذیر فاصله گرفته است و بیشتر محققان، نابسامانی اجتماعی را ویژگی اصلی مفهوم حادثه می‌دانند. در این نگاه جدید، ارتقای تاب‌آوری اجتماعی جایگزین مدل‌های کاهش خسارات و تلفات در حادثه شده است. در فصل اول کتاب به سیر تطور تعاریف حادثه و رویکردهای مرتبط به آن پرداخته شده است. به‌طور معمول پس از وقوع حوادث، اقدامات بازیابی انجام می‌گیرد؛ آنچه در بازیابی حوادث حائز اهمیت است توجه به بازیابی بلندمدت، نسبت به اقدامات فوری و صرفاً تکنیکال است. در فصل دوم کتاب تمایز بازیابی بلند‌مدت و فوری در حادثه تشریح شده است و بیان می‌شود در بازیابی بلندمدت، باید بحث بازیابی اقتصادی، زیرساخت‌ها، محیط زیست و بازتوانی روانی/ اجتماعی در جامعه مورد‌نظر قرار بگیرد. پیامدهای یک حادثه تنها محدود به موارد مشهود، نظیر خرابی پل‌ها، تخریب و آسیب خانه‌ها یا قطع شبکه برق نخواهد بود، چرایی وقوع یک حادثه و همچنین پیامدهای پس از وقوع حادثه، دارای ابعاد پیچیده‌تر و عمیق‌تری در جامعه انسانی است که درک آنها تنها از طریق ارزیابی ابعاد اجتماعی حوادث امکان‌پذیر می‌شود. بدین‌منظور چارچوب‌های ارزیابی مختلفی طی سال‌های گذشته توسعه یافته‌اند که حتی برخی از آنها همچون «ارزیابی نیازمندی‌های پس‌رویدادی حوادث به کمک ارزیابی تأثیرات اجتماعی« به‌صورت یک اصول راهنما، مبنای تحلیل اجتماعی حوادث برای کشورهای مختلف شده است. بر این اساس در فصل سوم کتاب، به معرفی چارچوب‌های ارزیابی حوادث با تأکید بر ابعاد اجتماعی پرداخته می‌شود. با توجه به چارچوب‌های ارزیابی حادثه با تأکید بر ابعاد اجتماعی، در فصل چهارم به تجارب سایر کشورها در بهره‌گیری از این چارچوب‌ها در حوادث رخ‌داده‌شده پرداخته می‌شود. البته باید توجه داشت هدف اصلی سیاست‌های بازیابی و تحلیل ابعاد اجتماعی حوادث، دستیابی به جامعه‌ای با تاب‌آوری بیشتر در برابر حوادث است. تاب‌آوری مفهومی است که در علوم مهندسی شناخته شده است؛ اما این مفهوم در علوم دیگر از جمله تحلیل‌های اجتماعی حوادث نیز جایگاه خاص خود را پیدا کرده است. در فصل پنجم با تمرکز بر تاب‌آوری اجتماعی کاربرد آن در مطالعات حوادث ذکر می‌شود. در این دیدگاه، تاب‌آوری، توانایی سیستم اجتماعی در واکنش و بهبود پس از وقوع حوادث در نظر گرفته می‌شود. تاب‌آوری شامل شرایط ذاتی می‌شود که به سیستم اجازه می‌دهد تأثیرات را تحمل و با رویداد و همچنین شرایط پس از رویداد انطباق پیدا کند؛ همچنین، شامل فرایندهای انطباقی است که باعث ‌شده سیستم اجتماعی بتواند از نو سازماندهی شود، تغییر کند و ضمن واکنش به تهدیدها، یادگیری کند. در فصل ششم نیز با تمرکز بر زیرساخت‌های حیاتی از نوع سازه‌محور که در آنها نمود علوم مهندسی برجسته است، تأکید می‌شود. هدف علوم مهندسی، بهزیستی اجتماعی است و بنابراین نمی‌توان سیاست‌های ارتقای تاب‌آوری زیرساخت‌های حیاتی همچون شبکه برق را بدون توجه به تعامل دوجانبه علوم مهندسی و علوم اجتماعی در نظر گرفت.