این کتاب همه نظریههایی را که ویلفرد پارهتو در مجموعه آثار جامعهشناسی خودارائه کرده است، همراه با نقد آنها و از زاویهای انتقادی بیان میکند. اگر بخواهیم ساختمان نظری جامعهشناسی پارهتو را تجزیه کنیم، دوازده مفهوم و نظریه براساس آنها بهدست میآید: ۱) تعادل اجتماعی؛ ۲) نیروهای بیرونی؛ ۳) نیروهای درونی ۴)کنش منطقی و غیرمنطقی؛ ۵) روش منطقی آزمایشی؛ ۶) فایده اجتماعی؛ ۷) تحلیل کنش غیر منطقی؛ ۸) بازماندهها و مشتقات؛ ۹) طبقهبندی بازماندهها؛ ۱۰) طبقهبندی مشتقات؛ ۱۱) ناهمگونی اجتماعی؛ ۱۲) نظریه گردش نخبگان.
اگر این مفاهیم و نظریههای ساخته شده بر مبنای آنها را باهم جمع کنیم، کل ساختمان نظری جامعهشناسی پارهتو بهدست میآید. البته باید توجه داشت که پارهتو علاوه بر این نظریات، نظریههایی نیز در علم اقتصاد ارائه داده که از حوزه توجه این کتاب بیرون است.
فصلبندی این کتاب دقیقاً بر مبنای دوازده مفهومی است در فوق آمد؛ بدین نحو که هر فصل به تبیین و تشریح یک مفهوم اختصاص یافته و در خاتمه فصلی بهعنوان نتیجه میآید که خود شامل دو بخش است: بخش نخست مطالعه حال و هوای روزگاری که پارهتو در آن کار و زندگی کرده، بدین منظور که شرایط اجتماعی اقتصادی و فکری مؤثر بر او را دربیابیم، و دوم خدمات وی به نظریه اجتماعی. کتاب همچنین دارای دو پیوست است که در اولی زندگینامه پارهتو به تفصیل آمده و در دومی شرح کاملی از آثارش به زبانهای ایتالیایی، فرانسه و انگلیسی ارائه شده است. کتابنامه نیز در آخر میآید.
اگر نگارنده توانسته باشد در این کتاب اساسیترین نظریههای پارهتو را تشریح و تا حدودی نقد کرده باشد، تصور میکند که زحمات او بیهوده نبوده است؛ زیراکه، حداقل بدین وسیله کتابی فراهم آمده که با مطالعه آن در زبان فارسی بتوان با کل نظریههای جامعهشناسی پارهتو و نقد آنها آشنا شد، که البته در این مورد قضاوت با خواننده است.
این کتاب نخستین اثری است که در زمینه نظریه جامعهشناسی منتشر میکنم و انتشار آن برآمده از این عقیده است که در زمینه مباحث نظری جامعهشناسی ترجمه مهم است، اما تألیف آثار تحلیلی و انتقادی اهمیت بیشتری دارد و راه را به روی اندیشه خلاق اجتماعی ایرانی میگشاید.