کتاب آئین های عصر سیاه مغول; جلد 2 نشر گیوا

علاءالدین عطاملک جوینی که به حلیت عقل و سجاحت خلق و تبحّر در متون و تفنّن در اصول فضایل آراسته بود، فرزند بهاءالدین و برادر شمس‌الدین محمد صاحب دیوان و وزیر شهید بود و پدر، جد و خالش همه از دبیران و کتّاب و نویسندگان فاضل شمرده می‌شدند. عطا ملک به اقتضای مسئولیت‌هایی که بر عهده داشت، به بلاد قلمرو مغول از جمله مغولستان، ایغور، ترکستان و خراسان مسافرت‌ها کرد. در ضمن همین سفرها بود که عطا ملک نسبت به احوال مغول و ویورت‌های اصلی ایشان اطلاع کافی یافت. اطلاعات مربوط به دوره‌ی چنگیز را از معمّرین مغول شنید و به ثبت و ضبط آنها پرداخت و ظاهراً از مآخذ و اسناد کتبی آنها استفاده کرد تا بتواند مقدمات تدوین کتابی جامع را درتاریخ مغولان فراهم آرد. اطلاعات مندرج در تاریخ جهانگشای درباره‌ی مغولان از قبیل: تاریخ قوم ایغور، قراختائیان، خوارزمشاهیان و فتوحات چنگیز در هیچ کتاب دیگری به دست نمی‌آید و همه‌ی کسانی که بعد از جوینی تاریخ این وقایع را نقل کرده‌اند، به تصریح یا بدون تصریح مطالب خود را از تاریخ جهانگشای گرفته‌اند و همین برای نشان دادن اهمیت کتاب مذکور در حوزه‌ی مباحث و تحقیقات تاریخی کافی است. علاوه بر این، کتاب تاریخ جهانگشای مجموعه‌ای ارزشمند از فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی و حاوی نکات برجسته درحوزه‌ی مسایل سیاسی و اجتماعی است. تحلیل‌های سیاسی و اجتماعی جوینی در ضمن بیان وقایع، حائز اهمیت فراوان است. آشنایی با تاریخ و فرهنگ و روحیات و آداب و رسوم مغولان نیز از فواید دیگری است که براین کتاب مترتب است. البته سبک مصنوع و شیوه‌ی پیچیده‌ی جوینی در نگارش کتاب، همواره کار را برای کسانی که می‌خواسته‌اند از این کتاب بهره گیرند مشکل می‌نموده است، به همین دلیل دربیشتر جاها برای توضیحات و شاهد مثال‌هایی که در ضمن متن آمده است به زبانی ساده، شیوا و رسا آن را بیان نموده‌ایم، تا علاوه بر دانشجویان رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی، افراد دیگر نیز از این پایان‌نامه بهره‌های لازم را ببرند. در آغاز راه تاریخ جهانگشا به تصحیح علامه قزوینی را مبنای کار و تحقیق قرار دادم بعد از فیش برداری از مجموعه‌ی موضوعات دسته‌بندی شده، تمامی فیش‌هایی را که در یک دسته قرار می‌گرفتند، جدا نمودم. در آوردن شاهد مثال‌ها در زیر مجموعه‌ی فصول به خاطر حجم بالای کار و جلوگیری از طولانی شدن پایان‌نامه، تنها به آوردن چند شاهد مثال اکتفا نموده‌ام. سعی نمودم که برای شاهد مثال‌ها علاوه بر این تاریخ، از تاریخ بیهقی، دیوان شاعران دیگر و کتاب‌های مربوط نیز استفاده نمایم. در ضمن شایان ذکر است که علاوه بر تصحیح علامه قزوینی، از مجموعه‌ی آثاری که تا زمان حاضر برای رفع دشواری‌های تاریخ جهانگشا منتشر شده بود، استفاده کنم. این کتاب مشتمل است بر: کلیات، توضیحی درباره‌ی اوضاع سیاسی، اجتماعی و شرح کوتاهی از آثار و زندگی جوینی،سپس آئین‌ها به طور کلی به دو بخش تقسیم شده، الف) آئین‌های حکومتی شامل: تشکیلات کشوری و لشکری ، دیوان رسالت، مجازات‌ها، یاسانامه‌ی بزرگ، مالیات، تشریفات درباری، آئین شکار و تفریحات و سفرهای سلطانی. ب) آئین‌های غیر حکومتی شامل: مذهب در عصر مغول، زن در عصر مغول، عقاید و باورها، مسکن و زندگی روزمره, اعیاد و جشن‌های ملی و مذهبی. البته شایان ذکر است که آئین‌های غیر حکومتی همسو با حکومت بوده و یا غیر مستقیم زیر نظر حکومت اداره می‌شده و استقلال کامل از حکومت نداشته است.