کتاب سینه‎ ریزگاه نشر بید

کتاب سینه ریزگاه زندگی نامه ای زیبا و جذاب از محمدعلی سامی با مقدمۀ دکتر حسن ذوالفقاری است که نشر بید آن را به چاپ رسانده است. سینه ریزگاه در ژانرهای ادبی جزو کتاب های خاطره نویسی و خودزندگی نامه نویسی قلمداد می شود. اما سینه ‌ریزگاه نه‌تنها داستان زندگی پرفراز و نشیب نویسنده است، بلکه تاریخ قطعه ‌ای از زمین و مردمان پاک و خوب آن است. با زبانی سالم، داستانی، شیرین، جزئی ‌نگر و گرم و گیرا. سینه ‌ریزگاه محلۀ خاطرات و خطرات است. محلۀ کودکی و بازی و قدکشیدن. حالا پس از گذشت شصت‌ودو بهار، نویسنده به آن سال‌های دور و دیر نگریسته و تجربه ‌های خویش را پیش روی ما نهاده است. کتاب پیش رو زندگی‌نامۀ خودنوشت یا «اتوبیوگرافی» است. این نوع زندگی‌نامه‌ها با خاطرات و یادداشت‌های روزانه و سفرنامه‌ها، پیوستگی نزدیکی دارد. «سینه‌ ریزگاه» خاطره‌نویسی هم هست که نوعی حسب‌ حال و اتوبیوگرافی به شمار می ‌رود و گاه مطالبی را در بردارد که در جای دیگر نمی‌توان یافت. در این اثر نویسنده پس از سالیان دور، خاطرات خود را با قلمی زیبا توصیف و تشریح کرده است. از خلال این خاطره می‌توان پی برد نویسنده در چه زمانی و چگونه زیسته است. وضعیت اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی آن دوران چگونه بوده است و بسیاری از نکته‌ها و دانستنی‌ها و اطلاعات را می‌توان دریافت. خاطره‌ها صمیمی و شیرین هستند. در خاطره‌نویسی دست به‌طور کامل باز است، اما دست باز کافی نیست، چشم باز و نگاه تیز و نو هم می‌خواهد. خاطرات شیرین و گاه تلخ زندگی، عواطف و احساسات دوران گذشته، ثبت تجربیات تکرارناشدنی همگی ثبت گذشته‌ها و لحظات زندگی است. مراجعه به این یادداشت‌ها، تأثیر مثبت عاطفی و روانی دارد. گاه یک سطر از یک خاطره مربوط به سالیان دور، ساعت‌ها آن خاطره را زنده در مقابل چشمان ما می‌آورد. خاطرات را با ثبت می‌توان ماندگار و جاودانه ساخت، عبرت گرفت و درس آموخت. به قول آندره مالرو «انسان انبان کوچک و حقیری از رازهاست» رازهایی که اگر ثبت و ضبط و ماندگار نشود از دست می‌روند. گاه برخی از خاطره‌ها آن‌چنان گیرا، شیرین و جذاب هستند که به رمان تبدیل می‌شود. کتاب پیش رو، با زمینۀ داستانی و لحن صمیمی و گیرای خود، ما را به زادگاه نویسنده می‌برد و با فرهنگ و مردم آن دیار آشنا می نماید. مخاطب با خواندن این کتاب مشهدی ابوالقاسم شکسته‌ بند و قوت دست شفادهنده‌اش را می ‌شناسد. با چاووش ‌خوانِ کهن‌سال، با موهای سفید آبشارگونه‌ اش آشنا می شودو درمی یابد که بساط درویشی را چگونه پهن و مهیا می ‌کرد و به مدد پاورقی‌ها و توضیحات نویسنده درباره واژگان و اصطلاحات منطقه، دانش زبانی اش بیشتر و بیشتر شده پی می برد که «هیاری» و «میمی» و «فینه» و... یعنی چه.. نمونه‌ای از متن کتاب را می‌خوانیم: در مکتب‎خانه رده‎بندی سنی وجود نداشت. کودکی که به ‎ شش‎سالگی رسیده بود، بایستی در کنار نوجوانی که بیش از دوازده ‎سال داشت و طرف دیگرش جوان هجده‎ساله‎ای نشسته بود، سرگرم فراگیری دروسی می‌شد که ملا تعلیم می‎داد. محصل‎های قد و نیم‎قد با نوجوان‎های درشت و جوان‎های تنومند درهم و برهم باید در کنار یکدیگر، مطلبی و درسی از ملا یاد می‌گرفتند. ملا همه‎کارۀ مکتب‎خانه بود و جایگاهش کمتر از پادشاه نبود. او اساس مدیریت و نظم را با تنبیه بدنی اعمال می‎کرد. اول صبح که وارد مکتب‎خانه می‎شد، چندین چوب تر و نیمه‎ضخیم در کنار جایگاهی که می‎نشست به‎ دیوار تکیه می‎داد. هرگاه کوچک‎ترین صدایی از محصلی برمی‎خاست، با کوبیدن ترکه‎ای بر سر او، ضرب شستی از آن شاگرد می‎گرفت. اگر کسی دیر یاد می‎گرفت، پاهایش در فلک، زیر ضربات چوب تاول می‎زد. کافی بود محصلی بی‎موقع لبخندی بزند تا ضربات چوب بر سر و صورتش فرود آید. این ضرب‎المثل بر زبان هر ملایی جاری می‎‌شد که «تا نخورد چوب تر، آدم نمی‎شود این کره‎خر». هیچ‎گاه فضای مکتب‎خانه از خشکی و خشونت خالی نمی‎شد و تنبیه بدنی شیوه‎ای مرسوم بود. همچنین برخورد فیزیکی و استفاده از ضرب چوب برای متنبه‎کردن و یادگیری درس در جامعه و بین مردم نکوهیده نبود. مکتب‎خانه بدون تنبیه بدنی در ذهن‎ها بازتاب نمی‎یافت. مثلی هم در مراودات مکتب‎خانه‎ای بر سر زبان‎ها بود که «چوب استاد، گُله، هر کی نخوره خُله». اعتقاد تربیتی بهطور معمول بر مبنای نظر سعدی به کار گرفته می‎شد: استاد و معلم چو بود بی‌آزار خرسک‎بازند کودکان در بازار آموزش بسیار سخت و بغرنج شروع شده ‎و از شیوۀ قیاسی استفاده می‎شد. در روش قیاسی بایستی یادگیری از کل به ‎جزء انجام می‎گرفت. ملا درس اول را با نوشتن سرخط یا سردفتر شروع می‎کرد. اولین جمله «بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمـنِ الرَّحِیمِ و هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ» بود که نوشته می‎شد تا محصل شروع به ‎تمرین و یادگیری کند. جملاتی بدین مضمون که «اول کار به ‎نام خدا، مبارک باشد چه فر هما»، «خداوندا بر پدر و مادر و استادم رحمت کن و جای آن‎ها را در نعیم جنت کن» و آیه‎هایی از قرآن از جمله تکالیفی بودند که محصل تازه‎به‎مکتب‎آمده بایستی بهزودی یاد می‌گرفت و جمله‎ها را برای ملا توضیح می‌داد. چنانچه کوچک‎ترین اشتباهی در جواب پیش می‎آمد، ضرب و شتم شروع می‎شد و پاها در فلک می‎رفت..........