راهنمای جامع خلاقیت کمبریج
جلد ۱

هندبوک خلاقیت کمبریج که هم اکنون در دست شماست حاصل تلاش محققانه دو استاد طراز اول دانشگاه های ایالتی کالیفرنیا (سن برناردینو) و اوکلاهماست. پروفسور جیمز سی کافمن که امروز از سرآمدترین استادان رشته روان شناسی خلاقیت است و پروفسور رابرت استرنبرگ نیز از محققان بزرگ در رشته روان شناسی تربیت در این اثر بسیار با ارزش ما را به اعماق خلاقیت بشری برده و در مفاهیم بنیادی خلاقیت ما را با تحقیق چشم انداز تاریخی پژوهش خلاقیت اثر "مارک ای. رونکر و رابرت اس. آلبرت" آشنا خواهند کرد. ترجمه­ی این اثر گران سنگ را دوست عزیز و اندیشمندم جناب آقای دکتر مرتضی شعبانی از مدیران، محققان و پژوهشگران جوان آتیه­دار و صاحب نام عرصه آموزش سازمانی به همراه خانم دکتر لیلا بیگدلی که از استادان رشته فلسفه تعلیم و تربیت هستند در کاری مشترک به انجام رسانده­اند. این دومحقق گران­مایه با انتخاب این اثر و ترجمه خوب آن، نشانی ماندگار برای ایرانیان دست اندکار در عرصه تعلیم و تربیت به ویژه خلاقیت به جای گذاشته اند. آنچه در این متن می‌آید مروری بسیار گذرا به این هند­بوک است تا بتوانید نحوه استفاده از آن را به آسانی در دست داشته باشید. الف) نویسندگان این اثر به ما می‌گویند: ۱- اهمیت فرایندهای تاریخی خلاقیت در زمان مربوط (چه وقت) است که محتوی (چه چیز) را تعیین می‌کنند و در این فرایند جستجوگران علاقه­مند درگیر با عمیق ترین پرسش ها که در صدد نتایج پیش­بینی نشده اند با استفاده از کهن­ترین مفاهیم بشری به برجسته­ترین خلاقیت­ها در تاریخ دست پیدا کرده­اند. اماآنچه دارای بیشترین اهمیت در پژوهش است، داشتن مفهوم پژوهش در ذهن است. متاسفانه با سابقه نزدیک به صد سال دانشگاه در ایران اکثریت قریب به اتفاق دانش­آموختگاه دانشگاهی ایران از آن غافلند و سیاست­گذاران پژوهشی بر این تصورند که با تخصیص بودجه پژوهشی و افزایش آن می‌توانند مفهوم پژوهش و فعالیت های پژوهشی را گسترش دهند و جالب توجه است که هر چه مقدار دانشجویان مقاطع پژوهشی افزایش می‌یابد مغازه ها و دکان­های فروش پژوهش گسترش می‌یابد. زیرا پژوهش شیوه­ای موثر و عملی برای فهم جهان پیرامون است حال اگر در جامعه­ای این مفهوم شکل نگیرد با تزریق پول، آیا پژوهش رونق می‌گیرد؟! تا انسان "آگاهی از آگاهی ظرفیت خلق کردن" را درک نکند امکان ایجاد پژوهش و از آن طریق امکان خلاقیت موثر را درک نخواهد کرد. ۲- آنچه در تاریخ خلاقیت و به ناچار در تاریخ پژوهش قابل ملاحظه است: الف) احساس مسئولیت دانشگران نسبت به علم به عنوان یک نهاد ب) تاکید بر انتشار نتایج علمی با هدف روشن ساختن توان علم و با تاکید بسیار با اهمیت عملیاتی بودن علم در جهان است. این الزامات موجب شد علم از سایر موارد قابل طرح توسط بشر جدا شود و نقش علم در جامعه را نیز آشکار سازد. از مهمترین نکات در این دو الزام تفکیک های مفهومی خلاقیت، نبوغ، اصالت، استعداد و آموزش­های رسمی و غیررسمی از یکدیگر است که توجه دانشگران ایرانی را به آن جلب می‌کنیم. در تاریخ بشر همان­طور که در این کتاب خواهید... این گونه الزامات موجب شد تا فردی هم­چون آدام اسمیت نیاز به وجود علم در باره رفتار بشر (جامعه شناسی) را شناسایی کند و نیز داروین و از همه علاقه مندتر گالتون با علاقه وافر به موضوع خلاقیت بیشترین تاکید را در به کارگیری روش­های تجربی به منظور انتخاب موضوع و سنجش های تفاوت های فردی برای خلاقیت را مورد توجه قرار دهند. پرسش هایی هم چون؛ خلاقیت چیست؟ خلاق کیست؟ ویژگی خلاقان چگونه است؟ سود خلاقیت مربوط به کیست؟ آیا تلاش­های آگاهانه خلاقیت را افزایش می­دهد؟ مطرح شد تا امروز شاهد دنیایی باشیم که لحظه لحظه خلاقیت در آن تبدیل به نوآوری و ابتکار می‌شود و بشر لحظه­ای آنها سود می­برد و بی شک به این سطح خلاقیت و دستاورد آن یعنی نوآوری قانع نیست. شاید برای خوانندگان ایران به ویژه مدیران ایران جالب باشد که اولین بار مفهوم شایسته سالاری از مطالعات خلاقیت ترمن آمریکایی برای آن جامعه شکل گرفت. زیرا او معتقد بود شایستگی بر اساس تفاوت­های فردی می‌تواند مطلوب را به نمایش گذارد و در همین جهت دیگر هوش بالا ویژگی مطلوب نبود بلکه تداوم انگیزه و تلاش، اعتماد به توانایی خود و استحکام یا نفوذ بالای شخصیتی نیز تعیین­کننده شناخته شد. ب) در فصل نظریه های خلاقیت؛ آیرون کوزبلت، رونالد آبگتوو مارک آ. رانکو به ما کمک کرده­اند تا با چگونگی طبقه­بندی و مقایسه نظریه­های خلاقیت با برجسته­سازی چالش­ها ملاحظات و محدودیت­های کلیدی ارائه شده و نیز مروری بر ده طبقه از نظریه­های خلاقیت رایج، با برجسته­سازی اظهارات رسمی، مفاهیم کلیدی، مطالعات مهم و معاصر را برای ما به شرح زیر تشریح کنند: البته بسیار بدیهی است که ایشان معتقد باشند دانشگران نبابد در علم توجیه گر ما باشند ولو اینکه ظاهر علمی مطالب شکل توجیه داشته باشد و نیز باید از تمامی بخش­های احتمالی برای به دست آوردن اطلاعات بهره گیرند و دانشگر یا دانشمند یعنی کسی که به طور مصمم به هر فرضیه­ای انتقادگر است و اولین منتقدگر، فرضیه خود است. پس با این دیدگاه به مطالب ایشان به شرح زیر توجه کنید: ۳- تفکیک نظریه­های علم­محور (تدوین صورتی تجربی از نقشه­ای دقیق از واقعیت) با نظریه­های استعاری (تدوین نظریه­های کاربردی و گسترده با تمرکز بر سبک های فرضی تفکر) و نیز تفکیک بین سطوح مختلف خلاقیت (کوچکتر و غالبا انتزاعی و بزرگتر و غالبا عینی خلاقیت ریز و خلاقیت حرفه­ای) این امکان را به خوانندگان این سطور می‌دهد تا با در نظر گرفتن اهداف و تمرکز بر نظریه­ها بر اساس آن استخراج گزاره­های اصلی هر نظریه برایمان مناسب­تر شود.