کتاب همگرایی اسلامی در قرآن نشر دانشگاه مفید

همگرایی یا وحدت اسلامی به مجموعه رفتارهای مشترک میان چند گروه و عوامل و انگیزه‌هایی گفته می‌شود که به رفتاری واحد منجر شود. همگرایی اسلامی هم در عرصۀ بین‌المللی و میان جوامع و ملل اسلامی، و هم درون یک جامعه و در چارچوب دولت اسلامی قابل طرح است. این تحقیق بیشتر به مورد اخیر گرایش دارد. برداشت‌های ناصحیح و ناقص عده‌ای از مسلمانان از یک سو، و معرفی دین اسلام از سوی مخالفان به‌عنوان دین بنیادگرا و خشونت‌گرا از سوی دیگر، و نیز اختلافات دامنه‌دار در میان جامعۀ اسلامی، افزون بر به بارآوردن آثار مخرب و تأسف‌بار در مقام عمل، موجب بدبینی افکار عمومی مناطق مهمی از جهان معاصر نسبت به این دین - که دین رحمت و هدایت است - شده است. این امر، وظیفۀ پژوهشگران دینی را در تبیین گذرگاه‌های انحراف و تصحیح برداشت‌های نادرست، مضاعف می‌سازد. آیات متعددی از قرآن کریم بر تعامل و رفتار مسلمانان نسبت به یکدیگر نظر داشته، به چگونگی آن توجه کرده است. این تعامل، شاخه‌های مختلف روابط مسلمانان را در بر گرفته، حوزه‌های عمومی و خصوصی اعم از خانواده، اجتماع و سیاست را شامل شده است. در برخی از آیات بر وحدت و همگرایی و مدارا میان مسلمانان تأکید، و در برخی دیگر به زمینه‌های ایجاد این هدف یا به موانع آن برای پیشگیری اشاره شده است. در میان آیات قرآن کریم به بیش از پنجاه آیۀ شریفه می‌توان دست یافت که بر همگرایی و همدلی مسلمانان و راه‌های وصول به آن، و مذمت تفرقه و تشتّت و چگونگی پیشگیری از آن دلالت می‌کنند. نهی شدید از تشتّت و تفرقه، توصیف مسلمانان به امّت، تأکید بر برادری در جامعۀ اسلامی، سفارش به صلح و اصلاح میان مؤمنان، ارائۀ راهکار برای پیشگیری از اختلاف، تأکید بر تعاون بر اساس نیکی و تقوا، عدالت‌محوری، امر به اطاعت از خدا و پیشوایان معصوم، سفارش بر عفو و گذشت، و تأکید بر احسان، از جملۀ این موضوعات است. با این همه، همگرایی هرگز به معنای نادیده‌انگاشتن حقوق اساسی افراد جامعه از جمله حق آزادی اندیشه و بیان نیست، بلکه چنین برداشت می‌شود که قرآن کریم این حقوق را به رسمیت شناخته، آنها را منافی همگرایی ندانسته است. در همگرایی اسلامی، علاوه بر حق آزادی بیان، حقوق بنیادین همۀ طبقات - اعم از موافق و مخالف، اکثریت و اقلیت، مرد و زن‌ - در نظر گرفته شده است. همگرایی اسلامی با چالش‌هایی نیز مواجه است: موضوعاتی همچون چگونگی تعامل با اقلیت‌های مذهبی و سیاسی مسلمان، و گرایش‌هایی چون وطن‌پرستی و ملی‌گرایی، در مواردی با همگرایی تلاقی کرده، نیازمند بررسی دقیق قرآنی است. این تحقیق در سه بخش طرح می‌شود: بخش اول به حدود و محدودیت‌های همگرایی از منظر قرآن کریم می‌پردازد؛ بخش دوم به عوامل و موانع همگرایی از این منظر اختصاص دارد؛ و بخش پایانی چالش‌های پیش روی همگرایی را بررسی می‌کند.