مناطق حفاظت شده و تنوع زیستی گیاهان کشاورزی

گوناگونی موجود بین گیاهان، جانوران و ریزاندام‌واره‌های اکوسیستم‌های کشاورزی را تنوع زیستی کشاورزی می‌گویند. متأسفانه این تنوع، با وقوع انقلاب سبز، در دهۀ ۱۹۵۰ که در آن واریته‌های پرمحصول و با تنوع کم معرفی شدند، بسیار تحت تأثیر قرار گرفت. جایگزینی توده‌های محلی دارای تنوع ژنتیکی بالا و خو گرفته با شرایط محلی با ارقام اصلاح شدۀ دارای تنوع ژنتیکی کم سبب شد تا سطح زیر کشت ارقام و توده‌های محلی به شدت کاهش یابد و به تدریج با خروج توده‌های محلی از اکوسیستم‌های کشاورزی، دانش بومی آنها نیز به فراموشی سپرده شود؛ به گونه‌ای که با توجه به گزارشات سازمان خواروبار جهانی، حدود ۷۵ درصد از تنوع زیستی گیاهان کشاورزی در قرن گذشته از بین رفته است. در چنین شرایطی، مناطق حفاظت شده می‌توانند نقش مهم و اساسی در حفظ توده‌های بومی و همچنین وابستگان وحشی گیاهان اهلی ایفا نمایند. بر اساس تعریف اتحادیۀ جهانی حفاظت، مناطق حفاظت شده، بخشی از زمین یا دریاست که برای حفاظت و نگهداری تنوع زیستی، منابع طبیعی و فرهنگی وابسته به آن اختصاص یافته و به وسیلۀ روش‌های قانونی مؤثر مدیریت می‌شود. ایجاد این مناطق در واقع بخشی از تلاش‌های جهانی به منظور حفاظت از اکوسیستم‌های مهم و حساس باقی‌مانده از تخریب روزافزون جوامع بشری است. توسعۀ مناطق حفاظت شده به صورت شبکه‌ای در برگیرندۀ انواع گونه‌ها‌ و اکوسیستم‌های مهم، گامی مؤثر در حفاظت و بقای طولانی‌مدت آنها و استفادۀ پایدار از منابع زیستی موجود در آنهاست. در عمل مناطق حفاظت‌شده نقش‌ها و منافع وسیع‌تری همانند کمک به تلطیف هوا، تولید اکسیژن، گردشگری طبیعی و ایجاد مکان مناسب برای زندگی و معاش مردم بومی ایجاد می‌نمایند. تنوع زیستی گیاهان کشاورزی از جمله بخش‌های مهم و انکارناپذیر بسیاری از مناطق حفاظت شده است. بسیاری از ارقام بومی گونه‌های کشاورزی و به ویژه وابستگان وحشی آنها طی سالیان متمادی، در این مناطق حفظ شده و امروزه به عنوان گنجینه‌های ارزشمند برای متخصصان اصلاح نباتات عمل می‌کنند. کتاب پیش رو از جمله منتشر شده‌های سال‌های اخیر است که با دیدگاه کاربردی و به منظور حفاظت وابستگان وحشی گیاهان اهلی نگاشته شده و در هفت فصل به چاپ رسیده است. در این فصل‌ها، نگارندگان پس از بیان اهمیت حفاظت تنوع ژنتیکی به ارائۀ راهبردها و برنامه‌های حفاظت از وابستگان وحشی گیاهان اهلی در سطح ملی و بین‌المللی پرداخته و در نهایت با ارائۀ مطالعات موردی انجام شده در مناطقی که اغلب از مراکز مهم تنوع زیستی هستند، همانند الگویی برای برنامه‌ریزی و حفاظت تنوع زیستی در مناطق حفاظت شده عمل می‌نماید. با توجه به جایگاه ویژۀ ایران در تنوع زیستی جهان و قرار گرفتن آن در یکی از مهم‌ترین مراکز تنوع زیستی واویلوف (جنوب غرب آسیا) لزوم برنامه‌ریزی برای حفاظت از وابستگان وحشی گیاهان اهلی به شدت احساس می‌گردد. امید است این کتاب در برداشتن گاهی مؤثر در این خصوص، یاری‌مان نماید. مترجمان بر خود واجب می‌دانند که از زحمات و تلاش‌های معاون محترم پژوهشی و فناوری دانشگاه «جناب آقای دکتر پیمان صالحی»، مدیران و کارشناسان آن معاونت سپاسگزاری نمایند. مساعدت و همکاری شورای انتشارات دانشگاه و کارکنان محترم انتشارات به ویژه سرکار خانم فروغ کاظمی قابل تقدیر است. کورس خوشبخت، هادی ویسی