کتاب بازی های آموزشی برای پرورش هوش فضایی نشر انتشارات یار مانا

قدرت تأثیر بسیار زیاد بازی‌ها در درگیر کردن توجه، نیازی به اثبات ندارد. ما وقت زیادی را برای تماشاکردن یا انجام دادن بازی صرف می‌کنیم و هر روز چنان در بازی‌ها غرق می‌شویم که حتی به فراوانی آن‌ها توجهی نمی‌کنیم. اصول اساسی روان‌شناسی به ما می‌گوید هر کاری که افراد در زمان های بیشتری انجام دهند محرک و برانگیزاننده است. علت این امر آن است که چیزی پاداش‌دهنده در بازی وجود دارد که بسیار قوی است. به نظر نمی‌رسد این چیز برنده شدن باشد وگرنه مردم وارد بازی‌های پیچیده و دشوار نمی‌شدند. در واقع بازی‌ها جالب و سرگرم‌کننده هستند و همین‌ها انگیزه ایجاد می‌کنند. مردم به اندازه‌ی خوراک و مسکن در جست‌وجوی سرگرمی هستند. ما کارهای جالب و سرگرم‌کننده را بارها و بارها انجام می‌دهیم، فقط به این دلیل که آن را تجربه کنیم. کاری که جالب نباشد کنار گذاشته می‌شود. واقعیت این است که بیشتر مردم با اشتیاق درگیر کارهای مشکل و حتی پرزحمت می‌شوند، به شرط آنکه این کارها در متن یک بازی باشد. با این توضیحات، کاملاً منطقی است که دانش و مهارت‌هایی را که می‌خواهیم در مدرسه آموزش دهیم در قالب سرگرمی بریزیم و به این صورت از قدرت بازی‌ها برای یادگیری استفاده کنیم (لودویگ و اسوان، ۲۰۰۷: xi). در واقع بازی به خودی خود ماهیت آموزشی دارد، به شرط آنکه جالب و خشنودکننده باشد. وقتی سرگرم‌کنندگی در بازی جاری باشد، یادگیری اتفاق می‌افتد. اگر مانع بازی بچه‌ها شویم، هستی، خلاقیت، قدرت یادگیری و آینده را از آن‌ها گرفته‌ایم. بچه‌ها برای رشد مهارت‌های اجتماعی، عاطفی، شناختی (تفکر) و جسمی به بازی نیاز دارند. بازی به آن‌ها کمک می‌کند که یاد بگیرند چگونه با بچه‌های دیگر مشارکت و همکاری داشته باشند، اختلافات را برطرف و مسائل را حل کنند. این مهارت‌ها، توانایی‌ها و نگرش‌ها در ایجاد اساسی مستحکم برای یادگیری‌های آینده ضروری است. به‌علاوه، بازی تخیل و خلاقیت، مهارت‌های ادبی و عددی، مهارت‌های حل مسئله، مهارت‌های اجتماعی (از جمله یادگیری نحوه‌ی کنار آمدن با دیگران و...)، مهارت‌های بدنی (شامل تعادل، توازن، انعطاف و...)، حرف زدن و گوش دادن، روابط و امنیت عاطفی، اضطراب و تنش، همدلی و توانایی پذیرش تفاوت‌ها و درک ما از خود و جایگاهمان در جهان را افزایش می‌دهد (بوور، ۲۰۱۰: ۷ـ۳). در کنار این مزایا، استفاده از بازی‌های آموزشی در کلاس درس، به‌طور خاص، باعث افزایش یادگیری موضوعات درسی، تمرین و مرور درس‌های قبلی با شیوه‌ای جذاب و ارزشیابی و خودارزیابی دانش‌آموزان به دور از هرگونه اثر منفی می‌شود. همچنین این بازی‌ها، به علت آنکه دربرگیرنده‌ی کنش و واکنش متقابل و تبادل ایده‌ها و تفکرات بین بچه‌ها و بزرگ‌ترهاست، بر استمرار انگیزش کودکان، تقویت علاقه و جذب شدن در تجربه و یادگیری تأثیر می‌گذارد (کندی و باربلت، ۲۰۱۰: ۴). این کتاب که به‌منظور رسیدن به این اهداف تدوین شده است، شامل بیش از ۱۱ بازی آموزشی برای پرورش هوش فضایی-دیداری است. این هوش دارای مؤلفه‌های زیر است: ۱. تصویرسازی ذهنی (شامل تصور کردن کارها، اجسام، حوادث، چیزهای خیالی، داستان‌ها و...، ایجاد تغییرات ذهنی، تصور قسمت‌های نادیدنی شیء، تصور چیزها از نگاه دیگران و...). ۲. حافظه ی دیداری (یادسپاری و یادآوری از طریق دیدن) ۳. تحلیل فضایی (الگویابی، تقلید از الگو، جهت یابی، طبقه‌بندی و جفت کردن یا درک ارتباط بین اشیا و تصاویر و...) ۴. تجسم فضایی (کار با اشکال هندسی و سه بعدی، کارهای هنری یا خلاقیت دیداری مثل نقاشی، مجسمه سازی، سفال، کلاژ و...) ۵. نقشه کشی و کار با نقشه ۶. حساسیت و دقت بصری (تشخیص و تمیز رنگ‌ها، خطوط، اشکال، ابعاد و...، درک شباهت‌ها و تفاوت‌های دیداری و...) در ادامه توضیحاتی کلی در رابطه با قسمت‌های مختلف بازی‌های این کتاب می­آوریم. در ابتدای هر بازی، توضیحی کلی درباره‌ی آن بازی داده‌ایم که در واقع مقدمه‌ای برای شناخت کلیت بازی است و، پس از آن، هدف از بازی بیان شده است. این هدف در حقیقت هدف اصلی شکلی از بازی است که به تفصیل توضیح داده‌ایم؛ اما با مراجعه به قسمت نکات و تغییرات، ممکن است متوجه شوید که می‌توان از این بازی برای اهداف دیگری نیز استفاده کرد. بعد از هدف، یک قسمت را به ارائه‌ی توضیحاتی درباره‌ی بازی اختصاص داده‌ایم که شامل این موارد است: گروه سنی: گروه سنی با توجه به بخش اصلی بازی (روش بازی) تعیین شده؛ اما با مراجعه به بخش تغییرات، که پس از روش بازی آورده شده است، می‌توانید تغییراتی در بازی اعمال کنید که برای دانش‌آموزان سال‌های بالاتر هم قابل—‌اجرا باشد. تعداد بازیکنان: اگرچه شکل اصلی بیشتر بازی­ها برای اجرای فردی (در منزل) نوشته شده است، بسیاری از آن­ها قابلیت این را دارند که در کلاس و با حضور همه‌ی دانش­آموزان انجام شوند. در بعضی از بازی‌ها تعداد زیادی از بازیکنان درگیر می‌شوند و بعضی با تعداد کمی از آنان قابل‌اجراست. نوع بازی: در این قسمت به انفرادی یا گروهی یا کلاسی بودن بازی اشاره شده است. منظور از بازی انفرادی آن است که این بازی قابلیت اجرا در منزل را دارد و والدین می­توانند از آن برای سرگرم کردن و بازی با کودکان خود استفاده کنند. منظور از بازی گروهی بازی­هایی است که برای اجرای آن می­توان بازیکنان را گروه­بندی کرد، به‌ویژه زمانی که تعداد آن­ها زیاد باشد. بازی­هایی که به کلاسی بودن آن­ها اشاره شده است بازی­هایی هستند که علاوه بر شکل فردی (در منزل) و شکل گروهی (در منزل و کلاس) قابلیت اجرای فردی برای کل کلاس را نیز دارند. یعنی به شکلی است که می­توان آن را در کلاس مطرح کرد و اجازه داد هر بازیکن به‌طور فردی به آن بپردازد. در صورت اجرای بازی­ها در کلاس، نکته‌ی مهم آن است که بدانیم چطور از آن­ها استفاده کنیم تا تعداد بیشتری از دانش­آموزان را درگیر و از ایجاد سروصدا و بی‌توجهی کسانی که در بازی حضور ندارند جلوگیری کنیم. یک پیشنهاد آن است که در صورت امکان بچه‌ها را گروه‌بندی کنید. سپس با توجه به نحوه‌ی بازی، هر گروه یک نماینده برای انجام کارهای عملی انتخاب و بقیه در پاسخ دادن به سؤالات به او کمک کنند. همچنین در بعضی از بازی‌ها می‌توان فعالیت‌ها را بین اعضای گروه تقسیم کرد. یعنی هر‌یک از فعالیت‌هایی مانند برداشتن کارت، خواندن کارت، محاسبه و... را در هر نوبت یک نفر انجام دهد و در دورهای بعدی هر فعالیت به عهده‌ی فرد دیگر گذاشته شود. علاوه بر این می‌توانیم از دانش‌آموزان دیگر بخواهیم در نقش تماشاچی و تشویق‌کننده بازی را دنبال کنند و هر کجا کسی به پرسشی پاسخ نگفت سؤال را از آن‌ها بپرسیم. حتی می‌توان جای کسی را که جواب درست داده است با جای بازیکنی که نتوانسته جواب دهد عوض کرد. تکرار دورهای بازی با پرسش‌ها و مسائل جدید راه دیگری برای درگیر کردن همه‌ی دانش‌آموزان است. در این صورت می‌توانید در دور اول از شاگردان قوی‌تر استفاده کنید و از بقیه بخواهید بازی را به‌عنوان تماشاچی دنبال کنند تا مطالب برای آن‌ها مرور شود. سپس نوبت به شاگردان ضعیف‌تر می‌رسد. در این نوبت می‌توانیم از شاگردان قوی بخواهیم بر بازی نظارت کنند یا تکالیف یادگیری دیگری به آن‌ها بدهیم که به‌طور انفرادی انجام دهند. راه دیگر آن است که از بازی‌ها زمانی استفاده کنید که به بچه‌ها تکلیفی فردی یا گروهی داده‌اید که در کلاس انجام دهند و تعدادی از آن‌ها کارشان را زودتر انجام داده‌اند. در این صورت می‌توانید آنان را با سرپرستی یک مربی دیگر یا شاگردی بزرگ‌تر به سالن یا حیاط بفرستید تا بازی کنند و مزاحم بقیه‌ی بچه‌ها نشوند. بالاخره اینکه در صورت تمایل بچه‌ها می‌توانید از زنگ ورزش برای بازی با افراد داوطلب استفاده کنید. وسایل موردنیاز: بازی‌هایی که در این کتاب آورده‌ایم اغلب به وسیله نیازی ندارند. وسایل مورد‌نیاز بسیار ساده و در دسترس هستند. به‌علاوه، در صورت نبودن این وسایل می‌توانید با خلاقیت خودتان از وسایل جایگزین استفاده کنید یا برخی از وسایل را با استفاده از مواد دور‌ریختنی بسازید. شرکت دادن بچه‌ها در ساختن این وسایل برای آن‌ها بسیار لذت‌بخش، هیجان‌انگیز و آموزنده است. پیش از بازی: در این بخش، شرایط و اقداماتی که لازم است قبل از بازی تدارک دیده شوند بیان شده است و توضیحاتی راجع به وسایل مورد‌نیاز داده شده است. خواندن این بخش قبل از بازی و اجرای دستورات آن امری ضروری برای اجرای موفق هر بازی است. در کلاس، برای هر بازی می‌توانید، بنا بر شرایط و نیاز، یک یا دو نفر را از بین داوطلبان در نقش داور و ناظر بازی انتخاب کنید تا بر درست اجرا شدن بازی، تقلب نکردن، درستی جواب‌ها، زمان مورد‌نیاز برای پاسخگویی و... نظارت کنند و در مواقع بروز اختلاف و تصمیم نهایی با آن‌ها باشد. روش بازی: این قسمت بخش اصلی هر بازی است که به شیوه‌ی اجرای بازی در منزل و به‌صورت فردی اشاره دارد. تغییرات: در این قسمت قابلیت‌های بازی در استفاده برای سایر گروه‌های سنی و تغییرات ممکن در نحوه‌ی اجرا، وسایل مورد استفاده و... بیان شده‌اند. شما می‌توانید، با تکیه بر خلاقیت و تجارب خود و با شناختی که از کودک یا کودکان و شرایط منزل، کلاس و مدرسه دارید، دست به تغییراتی دیگر بزنید. اگر به چنین تغییراتی دست زدید و نتایج مثبتی از آن گرفتید، می‌توانید به‌منظور سهیم کردن سایر والدین، معلمان و مربیان درتجارب خود، تغییرات مورد‌نظر را در هر بخش از طریق پست الکترونیکی yaremana.pub@gmail.com ارسال کنید تا در ویرایش‌های بعدی با نام خودتان مورد استفاده قرار گیرد. صفحات پایانی کتاب برای ثبت این تجارب بدیع در نظر گرفته شده‌اند. اجرای گروهی و کلاسی: در این قسمت، توضیح داده می‌شود که از هر بازی، چطور می­توان در کلاس استفاده کرد. استفاده در کلاس ممکن است به‌صورت فردی یا گروهی باشد. نکته‌ها: نکته‌ها مواردی هستند که توجه به آن‌ها باعث بهتر اجرا شدن بازی می‌شود. از این بازی‌ها، به تناسب ماهیت و زمان آن، می‌توان در زنگ ورزش، هنر و پرورشی یا برای ایجاد تنوع در سایر کلاس‌ها استفاده کرد. بنابراین می‌توانید وقت کلاس را برای آن‌ها تنظیم کنید. مثلاً بعد از تدریس یک درس جدید، یکی از بازی‌ها را انجام دهید، سپس به مرور درس یا پرسیدن سؤال از درس قبل بپردازید. این امر در ایجاد تنوع و پرهیز از خستگی نیز مؤثر است. به‌علاوه، لازم نیست در هر جلسه از کلاس خود حتماً بازی داشته باشید. می‌توانید با توجه به میزان همکاری بچه‌ها در بازی‌ها و وقتی که اجرای آن‌ها می‌گیرد، برای استفاده از بازی در کلاس برنامه‌ریزی کنید یا زمان‌هایی را به بازی اختصاص دهید که احساس می‌کنید بچه‌ها به هر دلیل خسته و کم‌حوصله‌اند و انگیزه‌ی کافی برای مطلب مورد‌بحث ندارند. در منزل نیز، می­توانید از هر فرصتی برای انجام این بازی­ها استفاده کنید. استفاده­ی روزانه از بازی­ها به شما کمک زیادی در برقراری ارتباط با فرزندتان و کاهش مشکلات رفتاری و عاطفی وی خواهد کرد.