کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران اصول گرایی سيّدجلال دهقانی فیروزآبادی نشر دانشگاه امام صادق (ع)

دیدگاه‌های مختلفی در مورد ماهیت و رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران موسوم به اصول‌گرایی وجود دارد. دیدگاه نخست، سیاست خارجی دولت نهم و دهم را تداوم و استمرار سیاست خارجی جمهوری اسلامی در گذشته می‌داند؛ به‌گونه‌ای که تغییر ماهوی و اصولی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در این دوره نسبت به دوره‌های پیشین رخ نداده است. از این رو، سیاست خارجی ایران در این دوره، ادامه و استمرار گذشته در شرایط متحوّل و متغیر نوین جهانی است. دوّمین دیدگاه، به عکس، قائل به تغییر و تحوّل بنیادی و اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. به طوری که سیاست خارجی دولت اصول‌گرا یک گسست در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آید. رویکرد سوّم، در میانه دو رهیافت گذشته قرار داشته و به تداوم در عین تغییر در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دوران حاکمیت اصول‌گرایان باور دارد؛ یعنی تداوم در مبانی، اصول و راهبرد و تغییر در رویه و رفتار سیاست خارجی. عملکرد سیاست خارجی اصول‌گرایان، دیدگاه سوّم را تایید و تقویت می‌کند. چون سیاست خارجی دولت نهم و دهم گرچه از سیاست خارجی دولت‌های قبل از خود متمایز می‌شود، ولی این تغییرات را نمی‌توان یک گسست بنیادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد. ما بر این باوریم در دوران اصول‌گرایی از یک سو، اصول و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دستخوش تغییر و تحولات ماهوی نشده است، اما از سوی دیگر، رویه‌ها و رفتارهای آن متحول و متفاوت شده است. در این کتاب در پی آنیم تا علل و عوامل این تغییر و تداوم توأمان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دولت نهم و دهم را واکاویم. بدین منظور، از منظری نظری و روشمند توضیح خواهیم داد که علل و عوامل تداوم و تغییر در سیاست خارجی دولت اصول‌گرا را باید در هویت، ماهیت و نقش ملّی برخاسته از آن جستجو کرد. به گونه‌ای که از یک سو می‌توان تداوم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را ناشی از منابع هویت‌ساز آن یعنی دین اسلام، گفتمان انقلاب اسلامی، جهان سوّم‌گرایی، تاریخ و ژئوپلیتیک ایران دانست. اما از سوی دیگر، نحوۀ صورت‌بندی منابع هویت‌ساز فوق و نقش ملّی متفاوتی که دولت‌ اصول‌گرا برای جمهوری اسلامی ایران در چارچوب این منابع تعریف و تعقیب می‌کند، مهمترین عامل تغییر رفتار سیاست خارجی آن می‌باشد.