دنیای سوفی، نه به زعم نگارنده بلکه طبق آمار، ارقام و انبوه جوایزی که دریافت کرده، یکی از آثار ماندگار ادبیات فلسفی است، کتابی که در اکثر کشورهای جهان ترجمه و منتشر شده آمیزه‌ای جذاب از تئوری‌های فلاسفه یونان باستان، امپراتوری عظیم روم، قرون وسطی، رنسانس، عصر روشنگری، عصر آهن و رخدادهای تاثیرگذاری چون انقلاب‌های بزرگ تا مسائل امروز بشری است.
دنیای سوفی به شکلی جذاب و پرکشش تلاش کرده در بطن قصه، تاریخ فلسفه را به‌صورت طبقه‌بندی شده و بخش به بخش به مخاطب یاد بدهد، در خلال روایت تاریخ فلسفه هم اتفاقات جالبی در کالبد داستان رخ می‌دهد که مخاطب میل وافری به ادامه رمان پیدا می‌کند.امروز نگاهی نو خواهیم داشت به دنیای سوفی، چگونگی نگارش آن و تاثیر عظیمی که بر مخاطبان بیشمارش داشته.
دنیای سوفی، شناختی دیگر
دنیای سوفی به نگارش نروژی Sofies verden یک رمان فلسفی نوشته یوستین گردر نویسنده بزرگ نروژی است، خلق و انتشار دنیای سوفی از ستون‌ها و دلایل اصلی شهرت یوستین گردر در میان نویسنده‌های جهان است، اولین نسخه دنیای سوفی در سال ۱۹۹۱ میلادی در نروژ منتشر شد و به‌سرعت به چاپ‌های بعدی رسید، آموزش فلسفه به بیان ساده شاید نام درخور دیگری برای دنیای سوفی باشد.
این اثر نه تنها در میان نوجوانان و جوانان بلکه بزرگسالان نیز در تمامی دنیای طرفداران پروپاقرصی دارد، دنیای سوفی تاکنون به ۵۹ زبان ترجمه شده. از روی کتاب دنیای سوفی فیلمی با همین نام و بازی رایانه‌ای به همین نام ساخته شده‌است، تئاترهای زیادی در دنیا با الهام از این کتاب بر روی صحنه رفته‌اند. دنیای سوفی مطابق آمار ثبت شده تاکنون بالای ۴۰ میلیون نسخه در جهان فروش داشته که آمار خیره‌کننده‌ای است.
یوستین گردر در مصاحبه‌ای عنوان داشته “نگارش دنیای سوفی به افزایش دانش من درباره فلسفه بسیار کمک کرده زیرا در بخش‌هایی از کار نوشتن مجبور بودم صدها منبع از فلاسفه را برای دست‌یابی به نتیجه‌ای درست زیرورو کنم” توجه به این جمله یوستین گردر نشان می‌دهد این نویسنده چقدر برای ارائه یک اثر ماندگار تلاش کرده و در نهایت همین امر باعث شده یکی از بهترین رمان‌های فلسفی تاریخی دنیا خلق شود.
دنیای سوفی هر روز و هر روز در تمام نقاط دنیا مخاطبین جدیدی پیدا می‌کند، هرچه از گذر عمر بعضی از آثار ادبی می‌گذرد، میزان تاثیر آن‌ها در جوامع مختلف صدچندان می‌شود، دنیای سوفی هم از این آثار است، جالب است بدانید در برخی کشورهای اروپا و آمریکا، دنیای سوفی به‌عنوان کتاب کمک آموزشی برای یادگیری بهتر تاریخ و فلسفه به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.
دنیای سوفی در ایران
دنیای سوفی در ایران با ترجمه‌های مختلفی ارائه شده و انتخاب بهترین ترجمه برای این کتاب کار سختی است، اما این کتاب را نخستین بار حسن کامشاد به فارسی ترجمه و نشر نیلوفر منتشر کرده‌است. چهار ترجمه دیگر از این کتاب به زبان فارسی به بازار نشر ارائه شده است، نسخه خط بریل دنیای سوفی هم در واکنش به استقبال مخاطبین در ایران برای نابینایان و کم‌بینیان عرضه شده است، درخصوص دنیای سوفی هم توجه و اهمیت به ترجمه در مطالعه آن بسیار حائز اهمیت است، حجم بالای جملات حاوی مبانی فلسفی نیاز به درستی ترجمه و پایبندی به متن اصلی دارد. ترجمه مهدی سمسار یکی دیگر از بهترین ترجمه‌های ارائه شده از دنیای سوفی است که نسخه چاپی و نسخه صوتی آن در فیدیبو قابل دسترسی است
دنیای سوفی در ایران هم مخاطبین بسیاری مانند دیگر کشورها داشته، محافل ادبی بسیاری با محوریت نقد و بررسی این کتاب تاکنون برگزار شده است، گروه‌های علمی فلسفه در دانشگاه‌های مختلف کشور این اثر را به‌عنوان یکی از منابع ابتدایی برای آشنایی با مبانی اولیه فلسفه ارائه داشته‌اند از سوی دیگر بررسی و نقد دنیای سوفی همچنان در دانشگاه‌های کشور در رشته‌های تاریخ، فلسفه و ادبیات تحت عنوان کار گروهی و در قالب ارائه‌هایی کنفرانس‌گونه به دانشجویان سپرده می‌شود.
بیوگرافی یوستین گردر
یوستین گردر از والدینی تحصیل‌کرده در اسلو پایتخت نروژ به تاریخ ۸ اوت سال ۱۹۵۲ متولد شد، داشتن پدرمادری درس خوانده و متفاوت با مردم عامه نروژ باعث شد خیلی زود استعداد پسرشان در نوشتن را دریافته و به رشد و بالندگی نویسندگی در وجود او کمک کنند، سوای ثبت نام او در دبیرستان مناسبی که به ادبیات بهای بیشتری می‌داد، برای او معلم خصوصی که مبانی نگارش را به یوستین آموزش می‌داد به کارگرفتند.
یوستین گردر با نمراتی عالی در رشته فلسفه، الهیات و ادبیات از دانشگاه اسلو فارغ‌التحصیل شد و از آن‌جا که به معلمی علاقه داشت به مدّت ده‌سال به‌تدریس «تاریخ عقاید» در دبیرستان‌های اسلو پرداخت و همیشه در این فکر بود دست‌نامه فلسفیِ ساده‌ای که به درد شاگردان جوانش بخورد بنویسد و همیشه آن‌را برای مطالعه به دانش‌آموزان ابلاغ کند که همین انگیزه و دلیل نگارش کتاب دنیای سوفی را در سال ۱۹۹۱ شد یوستین گردر در زمینه تدریس ارتقا یافت و استاد فلسفه در دانشگاه شد و سال‌ها در برگن فلسفه تدریس کرد. خلق دنیای سوفی او را بدل به یک نویسنده تمام وقت کرد، از میزان ساعت‌های حضورش در دانشگاه کاست، خانه نشین شد و مدام درحال خلق آثار ادبی است.
ذکر این نکته ضروری است که انتشار کتاب‌هایش از سال ۱۹۸۶ آغاز شد و در سال ۱۹۹۰ برای کتاب راز فال ورق، جایزه منتقدین ادبیات نروژ و جایزه ادبی وزارت امور علمی و فرهنگی را از آن خود کرد.از ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۵ او به طور مکرر برنده چندین جایزه معتبر در نروژ و اروپا شده است که بخش عمده آن‌ها بابت خلق دنیای سوفی بوده است.
او در حال‌حاضر به‌عنوان نویسنده‌ای مستقل درکنارِ همسر و دو پسرش در اسلو زندگی می‌کند، می‌نویسد،گاهی به دانشگاه می‌رود، کلاس‌های کم اما شلوغش را تدریس می‌کند دبیرستان و نوجوان‌ها را فراموش نکرده، کلاسی هم در هفته به مدت دو ساعت در دبیرستان برگزار کرده و به سرعت به پشت میز و لب‌تاپش برگشته و می‌نویسد و می‌نویسد.
علاوه بر نویسندگی، یوستین گردر به طور فعال در حمایت از حقوق بشر و ترویج و توسعه آن کوشیده است. به همین انگیزه، در سال ۱۹۹۷ او و همسرش جایزه سوفی را بنیان نهادند که سالانه به حامیان محیط زیست و توسعه‌گران اهدا می‌شود. این بنیاد و جایزه‌اش انگیزه زیادی برای فعالان عرصه محیط زیست در نروژ ایجاد کرده و تاکنون اقدامات بزرگی برای بهبود شرایط محیطی زندگی این کشور انجام شده است، جایزه سالانه این بنیاد ۷۷هزار پوند است.
ایدئولوژی یوستین گردر در نویسندگی
او استاد زبردست روان‌نویسی و خلق رمان‌های ساده فهم است . او با هنری بی‌نظیر، با خلق دنیای سوفی سه هزار سال اندیشه را در ۶۰۰ صفحه گرد آورده است، و از قول گوته می‌گوید: «کسی که از سه هزار سال بهره نگیرد تنگدست به‌سر می‌برد.» گردر مباحث پیچیده و سنگین فلسفه غرب و جهان را، بی‌آنکه جان کلام از دست برود به زبان ساده و شیوا و همه‌فهم بیان می‌کند.تعهد عمیق و شخصی یوستین گردر به دانش فلسفه خوانندگان بسیاری را در سراسر دنیا به مرید پروپاقرص او بدل کرده است.
از هیچ رویه و سویه سیاسی و هنری برای خلق آثارش دنباله‌روی نمی‌کند، تلاش داشته تا سرحد امکان مستقل بنوسید و از فلسفه برای رمان‌های جذابش کمک بگیرد و در این معامله برد برد، هم رمان‌های پرطرفداری ارائه کرده باشد و هم دین خود را به فلسفه که به قول خودش عشق دومش پس از خانواده است ادا کرده و آن را به مخاطبین آموزش دهد.
جوایز متعدد یوستین گردر
- جایزه سال منتقدان ادبیات نروژی برای بهترین اثر ادبیات کودکان و نوجوانان برای “رمز و راز بازی یک‌نفره” در سال ۱۹۹۱
- جایزه کتابفروشان نروژی برای قصر قورباغه‌ها در سال ۱۹۹۳
- جایزه ادبیات نسل جوان آلمان برای دنیای سوفی در سال ۱۹۹۴
- جایزه PREMIO Bancarella برای ترجمه ایتالیایی از دنیای سوفی در سال ۱۹۹۵
- جایزه ویلی-برانت در اسلو به سال ۲۰۰۴
- جایزه برای «سلام کسی اینجا نیست» در سال ۲۰۰۵
- جایزه برای دختر پرتقال در سال ۲۰۰۴
- جایزه برای ” زندگی کوتاه است” در سال ۲۰۰۶
کتاب شناسی یوستین گردر
پرداختن به تمامی آثار این نویسنده نروژی زمان بسیاری می‌طلبد، اما در اینجا برخی از مشهورترین آثار گردر را می‌خوانید:
- قصر قورباغه‌ها انتشار یافته در سال ۱۹۸۸
- راز فال ورق انتشار یافته در سال ۱۹۹۰
- راز تولد انتشار یافته در سال ۱۹۹۲
- درون یک آیینه درون یک معما انتشار یافته در سال ۱۹۹۳
- زندگی کوتاه است انتشار یافته در سال ۱۹۹۶
- مرد داستان فروش انتشار یافته در سال۲۰۰۰
- دختر پرتقال انتشار یافته در سال۲۰۰۳
- قصری در پیرینه انتشار یافته در سال۲۰۰۸
- مرد غیرقابل اعتماد انتشار یافته در سال۲۰۱۹
حلاصه داستان دنیای سوفی
خط اصلی داستان این کتاب درباره دختری به نام سوفی است که تازه ۱۵ ساله شده و در منطقه‌ای ییلاقی خارج از شهر زندگی می‌کنند. سوفی دختری با معلومات بالاتر نسبت به هم‌سالان خود است، ذهن خلاقی دارد و با دوستانش درباره موضوعات مهم بحث و گفت‌وگو می‌کند. یک روز وقتی سوفی از مدرسه به خانه برمی‌گردد، مثل همیشه صندوق پستی را چک می‌کند. اما این بار با نامه‌ای که برای خود او آمده است غافلگیر می‌شود، از اینجا به بعد داستان رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد.
ابتدا نامه‌های جالب و جذاب و سپس نوارهای ویدئویی از شخصی به نام آلبرتو ناکس فکر و ذکر و روح و روان سوفی را از آن خود می‌کند درون مایه اصلی گفتگوهای آن‌ها مبانی اولیه و اساسی فلسفه خصوصا پیدایش جهان و هستی است، پس از دریافت چند نامه سوفی و آلبرتو یکدیگر را ملاقات می‌کنند، دیدارهای آن‌ها هم تماما حول محور فلسفه است، موضوع صحبت‌های آنان عمدتاً نظریات فلاسفه یونان باستان، امپراتوری روم، قرون وسطی، رنسانس، عصر روشنگری، و موضوعاتی چون انقلاب‌های بزرگ و تا مسائل امروز بشری است.
آلبرتو ناکس، تمام توان خود را به کار گرفته تا بتواند روح مشتاق سوفی را که در میل به آموختن فلسفه سیرایی ندارد به خوبی با آموزش‌هایش تغذیه کند، اتفاقاتی که خارج از حال‌و‌هوای فلسفه در خط فرعی داستان می‌افتد جذابیت این اثر را دو چندان کرده است.
سرفصل‌های دنیای سوفی
برخی از سرفصل‌های این کتاب عبارت است از:
سقراط – هرکس که بداند که نداند از همه داناتر است
افلاطون – آرزوی بازگشت به قلمرو روح
ارسطو – سازمان‌دهنده‌ای موشکاف که می‌خواست مفاهیم ما را روشن کند
قرون وسطا – فرق است میان راه را تا نیمه رفتن با راه را خطا رفتن
اسپینوزا – خدا خیمه‌شب‌باز نیست
هگل – آنچه عقلی است ماندنی است
مارکس – شبحی بر اروپا سایه افکنده
داروین – کشتی حامل ژن بر پهنه زندگی
فروید – تمایلات زشت و خودخواهانه‌ای در او پدید آمده بود
انفجار بزرگ – ما نیز ذراتی از ستارگانیم
چرا دنیای سوفی این‌قدر محبوب است؟
هدف یوستین گردر از خلق این کتاب آن بوده است که بتواند آنچه از فلسفه است را بصورت بسیار ساده برای دانش‌آموزان و دانش‌جویانش بیان کند. او نه تنها در این کار خود بلکه در بیان فلسفه برای عموم مردم در تمام فرهنگ‌ها و اقلیم‌ها موفق بوده است. از سوی دیگر داستانی بودن دنیای سوفی به محبوبیت آن بسیار افزوده است، آموزش فلسفه در قالب داستانی جذاب و گیرا کار بزرگی بود که یوستین گردر انجام داد.
توصیفات عالی، گردر در خلق دنیای سوفی از توصیفاتی دلنشین بهره برده ، ترس و نفس نفس زدن سوفی، دلهره‌ی سوفی، مشغول بودن فکر او، نگرانی مادرش در مورد دیوانگی او بسیار مستقیم و ناخود آگاه به مخاطب منتقل می شود.
نثر عالی نویسنده، نثر روان و عدم استفاده از کلمات دشوار در ادبیات مخاطب را کمتر آزرده و درگیر می‌کند و در نتیجه خستگی او را به دنبال نخواهد داشت . این ویژگی عامل جذب خواننده به نوشته است.
جان بخشی به شخصیت ها، یوستین گردر در شخصیت‌پردازی استاد است، او آنقدر خوب و ساده اما عمیق شخصیت‌های اصلی را برای مخاطب تشریح کرده که گویی رمان به مانند یک نمایش زنده است.
معماهای جذاب،در طول روند داستان برای مخاطب معما‌هایی مطرح می‌شود نویسنده به‌خوبی گاهی به آن دامن میزند، معماهای دیگری هم مدام در ذهن خواننده شکل می‌گیرد مثل شباهت سوفی و هیلده و دیدن تصویر یکدیگر در آینه. و اینکه تولدشان در یک روز است معمایی که نکند سوفی همان هیلده باشد؟ اما نویسنده هیچ معمایی را بدون پاسخ نمی‌گذارد جز یکی که خود خواننده باید در پایان به آن پاسخ دهد.
تغییر فضای مداوم اما دلنشین، نویسنده با تغییر فضاهای مکرر در داستان اثر را از یکنواختی خارج کرده است چون فلسفه به خودی خود علمی خسته کننده است پس گردر با تغییر فضاهای مداوم خستگی را از مخاطب خود دور کرده است.
شاید بسیاری تصور دارند مطالعه آثار یوستین گردر فقط مختص علاقه‌مندان فلسفه است اما در این مطلب تلاش کردیم این تفکر را بزداییم، بله داستان‌های این نویسنده آنقدر جذاب و پرکشش هستند که مخاطب خود به خود مشتاقانه در پی فراگیری فلسفه خواهد دوید و در این مسیر چه ابزاری عالی‌تر از آثار یوستین گردر خالق اثر ماندگار دنیای سوفی.
