کتاب در مسیر شاهراه
پژوهش‌های باستان‌شناختی در گودین‌تپه

دژ گودین­تپه در دشت کنگاور واقع در زاگرس مرکزی، به مانند یک آتشفشان کوچک که از دل دریا بیرون می‌زند، در این دشت آشکار و هویداست. اما گودین­تپه برخلاف یک آتشفشان، یک ساختار طبیعی نیست، بلکه ساختاری با پانزده هکتار وسعت و سی متر ارتفاع از سطح زمین‌های اطراف است که از بقایای مردمانی که طی قرن‌ها در آن سکونت داشته‌اند، شکل گرفته است. مردمان گودین­تپه، این محل راهبردی را برای سکونت و ساخت خانه‌هایشان طی پنج هزار سال انتخاب کرده­اند که منجر به شکل‌گیری این محوطه از ویرانه­های آنان به صورت لایه‌های متوالی شده است. بر همین اساس، کاوش‌ها در این محوطه که دقیقاً در مسیر شاهراه شرقی – غربی قرار داشته و شاهراهی کلیدی است که میان رودان را از طریق کوه‌های زاگرس به منابع و فرهنگ شرق متصل می‌کند، به سرپرستی کایلریانگ و از سوی موزه سلطنتی اُنتاریوکانادا طی سال­های ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ انجام گرفت. این مسیر در دوره‌های بعد، بخشی از راه بزرگ ابریشم بوده که راهی مهم برای تجارت بین شرق و غرب محسوب می‌شده است. این شاهراه از جنوب میان­رودان شمالی و در امتداد رود دیاله وارد زاگرس مرکزی می‌شود و با عبور از گذرگاه‌های کوهستانی و دشت‌های ماهیدشت کرمانشاه و بیستون، وارد دشت کنگاور می‌شود. این مسیر از عصر هلنی به بعد از دامنه‌های شمال­شرقی الوند و نیز گذرگاه اسدآباد وارد فلات مرکزی ایران می‌شود، اما طی ادواری که گودین­تپه مسکون بوده، این راه از دشت کنگاور، از کنار گودین­تپه و از طریق گذرگاهی باریک در امتداد رودخانه گاماسیاب وارد دشت اسدآباد و سپس وارد فلات مرکزی می‌شده است. در این میان، گودین­تپه به مانند دژی استوار و قابل اعتماد در مسیر همدان به کنگاور قرار گرفته بود. به همین دلیل تاریخ مردمان گودین­تپه در یک چهارراه فرهنگی شکل گرفته و رشد کرده است. دشت کنگاور زمینی حاصلخیز و مرغوب برای کشاورزان و کوهپایه‌ها و دامنه‌های اطراف آن نیز مراتعی غنی برای چرای دام و گله‌ها فراهم آورده است. به طور کلی زاگرس مرکزی دارای زمستان‌هایی با بارش فراوان باران و برف بوده و این بدان معناست که محصولات می‌توانند بدون یک نظام آبیاری گسترده رشد کنند، در حالی که در شهرهای بزرگ میان رودان، در همسایگی زاگرس مرکزی، کشاورزی نیاز به یک نظام آبیاری گسترده داشت. در سرتاسر هزاره پنجم پیش از میلاد، ساکنان گودین محصولاتی از قبیل جو، گندم، میوه و سبزیجات را کشت می‌کردند و گله­های گوسفند، بز و گاو را در دامنه‌ها و مراتع به چرا می‌بردند. با این اوصاف، گودین­تپه محل مناسبی برای استقرار و یکجانشینی محسوب می‌شود.