درباره نظام ولایت تکوینی در قرآن کریم با تأکید بر تفاسیر فریقین
واژه نظام یکی از پرکاربردترین واژهها در کتب علوم اسلامی است چرا که عالم تکوین و تدوین، همه بر مبنای نظم ویژهای طرحریزی و تدبیر شده است و از اینرو نظامات متعددی در آن قابل تعریف و شناسایی میباشند. به دلیل عدم وجود ماده «نظم» در قرآن، علمای اسلامی کمتر به بیان معنای اصطلاحی آن پرداختهاند و تنها از آن به عنوان لغت وارد شده در زبان فارسی بهره بردهاند؛ و این مسئله بیشتر در نزد دانشمندان علومی چون مدیریت، جامعهشناسی و سیاست، به اختصار و مطابق اصطلاح خاص هر رشته، مورد اصطلاحشناسی قرار گرفته است که با آنچه در کلام علمای دین به عنوان واژهای شناخته شده در نظر گرفته شده، یکی میباشد.
بر این اساس میتوان نظام را مجموعهای یگانه و یکپارچه دانست که در هر حوزه متناسب با آن حوزه به کار برده میشود. برخی حقیقت نظام را مجموعه متناسق و متناسب از گزارههایی میدانند که در تعامل با یکدیگر هستند و در پیوند متقابل و متوازن به تفسیر هماهنگ مجموعهای از اشیاء یا پدیدهها میپردازند و آدمی را به موضعگیری هدفمند دعوت میکنند؛ بنابراین، نظام مجموعه مرکب و پیچیدهای است که اجزاء آن وحدتی ترکیبی دارند. هر نظام متشکل از خرده نظامهایی است که کوچک و محدود هستند ولی ویژگیهای یک نظام کلان را دارند. بین این خرده نظامها با یکدیگر و بین هر خرده نظام با کلان نظام پیوستگی و هماهنگی لازم وجود دارد و همه جهتگیریها در نظام کوچکتر در خدمت جهتگیریهای کلان نظام اصلی میباشد.
در مباحث مدیریتی نیز معنای اصطلاحی واژه نظام به مجموعهای از واحدها یا عناصر مرتبط به هم اطلاق شده است که به منظور تأمین اهداف از پیش تعیین شده در ارتباط و تعامل با یکدیگر فعالیت میکنند.
مقصود از نظام، مجموعهای مرکب و پیچیده از گزارههایی است که در پیوندی تنگاتنگ و در تعامل با یکدیگر در راستای رسیدن به هدفی خاص حرکت میکنند. هستی و تمام پدیدههای آن با هم نظام هستی را تشکیل میدهند و همه تحت ولایت یک ولی مطلق یعنی خداوند متعال قرار دارند روش خداوند متعال در قرآن چه در اقامه نظام عالم و چه در ارائه معارف الهی بر منظر شجرهای استوار است؛ بنابراین قرآن نشاندهنده دقیقترین تصاویر در نظاممند بودن ولایت تکوینی است که این نظام از طریق چهار مسئله مشیت و اراده و قدر و قضا در عالم متحقق شده و از سه مجرای اصلی نظام سنتهای الهی، نظام اسباب و مسببات و نظام اسماء و صفات الهی در عالم امکان به ظهور میرسد. این ولایت تکوینی طی مراتبی قابل انتقال به انسان کامل و در مرتبه نازلتر قابل دسترسی برای انسان سالک میباشد.