با دو دیدگاه می‌توان به سراغ تعریف سلامت روان رفت. دیدگاهی که منظر و تمرکزش را روی بیماری‌های روان می‌گذارد و دیدگاهی که پی ارتقای سلامت و بهداشت روان است. ترجیح این نوشته این است که از دید ِ دوم سراغ تعریف سلامت روان برود.
سلامت روان چیزی بیش از عدم وجود اختلالات یا بیماری‌های روانی است. در تعریف WHO – سازمان بهداشت جهانی – درباره سلامت آمده است:
«سلامتی عبارت است از رفاه کامل جسمی،روحی و اجتماعی، نه فقدان، بیماری یا ناتوانی»
در نتیجه می‌توان گفت، سلامت روان حالتی از «بهزیستی» – زیستن در شرایطی بهتر- است که در آن فرد به توانایی‌های خود پی می‌برد، می‌تواند با استرس‌های عادی زندگی کنار بیاید ، می‌تواند بر اطرافیان و دوستان خود اثرگذار باشد و همچنین می‌تواند نقش‌‌های اجتماعی‌‌اش را به خوبی ایفا کند.
برخورداری از سلامت روان برای ما به عنوان انسان – موجودی متفکر و اجتماعی- در تعامل با دیگران، لذت بردن از زندگی و احساس رضایت، امری ضروری است. بر همین اساس است که ارتقای سلامت و بهداشت روان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حیاتی افراد و جوامع در سراسر جهان است.
از یاد نبریم، ما تنها «یکبار» زندگی می‌کنیم! و برای این مدتِ کوتاه ِ نامشخص داشتن رضایت و احساس خوشبختی و سعادتمندی حقِ همه ماست.
عوامل تاثیرگذار بر سلامت روان چیست؟
عوامل متعدد اجتماعی، روانی و بیولوژیکی سطح سلامت روانی فرد را در هر مقطع زمانی تعیین می‌کند. می‌توان گفت عوامل تاثیرگذار بر سلامت روان به دو دسته کلی عوامل بیرونی و عوامل فردی یا درونی تقیسم می‌شود.
عوامل بیرونی شامل: رفاه اقتصادی، آزادی‌های اجتماعی و مدنی، عدالت اجتماعی و عدم تبعیض جنسیتی، نژادی و قومی، ثبات و امنیت سیاسی-اجتماعی است.
عوامل درونی شامل: شیوه یا سبک زندگی سالم، ژنتیک، خودباوری و شناخت از خود و تقویت اعتماد بنفس است.
البته در هر دو این عامل‌ها موارد دیگری نیز نقش دارند که در این نوشته مجال پرداختن به آن‌ها نیست. اما نگاهی به همین دو عامل اصلی و زیرشاخه‌های آن به ما نشان می‌دهد برای ارتقای سلامت روان و داشتن آسایش خاطر بیش‌تر نیازمند توجه به هر دوی این عوامل هستیم.
چطور سلامت روان بیش‌تری داشته باشیم؟
برای ارتقاء و حفظ سلامت روان نیازمند اقداماتی هستیم که کیفیت زندگی‌مان را بهبود ببخشند. همانطور که ذکر شد ممکن است بخشی از این اقدامات خارج از حیطه اختیارات ما باشد. اما می‌توانیم به عنوان شهروندان یک جامعه این موارد را به عنوان مطالبات مدنی در حوزه سلامت روان از طریق رسانه‌ها، ان.جی.او ها و ارتباط با مسئولین طرح و پیگیری کنیم.
اقداماتی که جوامع، سیاستمداران و دولتمردان برای ارتقاء سلامت روان شهروندان باید انجام دهند شامل: حقوق اولیه و عدالت مدنی، فراهم آوردن شرایط ثبات اقتصادی و امنیتی، فرهنگ‌سازی و توجه به رفاهِ شهروندان است. هر حکومتی موظف است نسبت به تامین حقوق اولیه و نیازهای روانی شهروندان خود بکوشد و اقداماتی مدون و با برنامه‌ریزی مشخص را جهت ارتقای سلامت روانِ افراد جامعه انجام دهد.
سیاست‌های ملی سلامت روان باید هم به اختلالات روانی و هم به مسائل وسیع‌تری که باعث ارتقاء سلامت روان می شود توجه داشته باشد. ارتقاء سلامت روان باید در سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی و غیردولتی قرار گیرد. علاوه بر بخش بهداشت، مشارکت بخش‌های آموزش،کار، قانون‌گذاری، حمل‌و‌نقل، محیط‌زیست، مسکن و رفاه ضروری است.
روش‌های ارتقای سلامت فردی
در کنار موارد ذکر شده در بالا نباید از خاطر ببریم که هر کدام از ما نسبت به حفظ سلامت روان خود مسئولیم و لازم است با کمک گرفتن از متخصصان و روان‌درمان‌گران و همچنین مطالعه کتاب‌های مفید در زمینه سلامت روان، اقداماتی عملی را انجام دهیم. پیش از هر چیز شاید لازم باشد نسبت به وضعیت سلامت روان‌مان در همین لحظه کمی آگاه‌تر شویم.
در ادامه تست ده سوالی سلامت روان در اختیار شما قرار گرفته است. با پاسخ دادن به سوالات این تست و جمع‌بندی آن می‌توانید نسبت به وضعیت سلامت روان خود آگاه‌تر شده و برای ارتقای سلامت روان‌تان برنامه‌ریزی کنید.
راهنمای تست سلامت روان
برای انجام این تست بهتر است در محیطی قرار بگیرید که بتوانید تمرکز کنید. سوالات را به دقت بخوانید و از میان چهار گزینه پاسخ، یکی که به بهترین حالت وضعیت شما را توصیف می‌کند انتخاب کنید. ترجیحا پاسخ‌هایتان را روی یک کاغذ یادداشت کرده و امتیاز هر کدام را جلوی آن بنویسید. پس از جمع‌بندی امتیازات می‌توانید تحلیلِ و نتیجه نهایی تست سلامت روان را ببینید.
فاکتورهای سلامت روان فردی چیست؟
برای برشمردن فاکتورهای سلامت روان فردی ممکن است دچار سردرگمی شویم برای همین به جای پیچیده‌تر کردن مسئله سراغ شش فاکتور مهم سلامت روان هر فرد می‌رویم:
- خواب کافی
شاید فکر می‌کنید خواب یک عمل طبیعی در بدن ماست که لازم نیست زیاد نگرانش باشیم! اما داستان دقیقا برعکس است. اهمیت خواب در سلامت روان به حدی است که به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در بیماری‌های روانی و ابتلا به آنان برشمرده می‌شود.
نداشتن خواب راحت و کافی روی کلیه فرآیندهای مغز ما تاثیر گذاشته و در طولانی مدت باعث افزایش خستگی، عدم تمرکز، بالا رفتن احتمال ابتلا به افسردگی و حتی در موارد حاد میل به خودکشی می‌شود!
- تغذیه سالم
رژیم غذایی سالم و مبتنی بر دریافت انرژی و کالری کافی ارتباط مستقیم با روان و عملکردهای روانی، احساسی ما دارد. شاید شما هم تجربه کرده‌اید، زمانی که ساعت‌های زیادی گرسنه بمانید، عصبی و خشمگین می‌شوید! حال این احساس گرسنگی را در ابعادی بزرگتر ببینیم. چناچه مواد لازم و مفید مثل ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، غلات و حبوبات، لبنیات و دیگر مواد غذایی به اندازه کافی و درست در بدن ما وجود نداشته باشد احتمال کاهش سلامت روان‌مان بیش‌تر از پیش خواهد بود.
- روابط عاطفی سالم
بسیاری از ما بدون این‌که بدانیم در دام روابط عاطفی ناسالم و بسیار مخربی هستیم. فرقی نمی‌کند سال‌هاست ازدواج کرده‌ایم یا تازه وارد یک رابطه عاطفه شده‌ایم. باید توجه داشته باشیم کیفیت روابط عاطفی و افرادی که به آن‌ها نزدیک می‌شویم و اعتماد می‌کنیم بر سلامت روان ما تاثیر بسزایی دارند. اختلالات روانی بسیاری ریشه در روابط عاطفی – جنسی ما دارد. لازم است حتما با این اختلالات آشنا شده و پیش از اقدام برای رابطه نسبت به نیازهای فردی خویش و خلاقیات شخص موردنظرمان آگاهی کامل داشته باشیم.
- کمبود ارتباط
در صورتی‌که در محیط خانواده و یا دوستان‌مان روابط کافی و رضایت‌بخش نداشته باشیم در درازمدت زمینه افسردگی و فرار از اجتماع در ما قوت خواهد گرفت. نگاهی به شرایط و وضعیت حاکم بر جهان بعد از همه‌گیری کرونا نشان می‌دهد، فاصله اجتماعی و ضرورتِ قرنطینه منجر به بالارفتن میزان ِ افسردگی در سراسر جهان شده است. نباید از یاد برد که ما موجوداتی اجتماعی هستیم و داشتن روابط و ارتباطات اجتماعی می‌تواند انرژی ما را برای انجام کارهای روزمره بالا برده و بر ارتقای سلامت روان‌مان تاثیر گذارد.
- ورزش و تحرک
احتمالا ضرب‌المثل: «عقل سالم، در بدن سالم است» را شما هم شنیده‌اید. چه به این ضرب‌المثل اعتقاد داشته باشیم چه نه، امروزه علم روانشناسی ثابت کرده ورزش و تحرک از عوامل مهم سلامت روان ما است. طرز صحیح تنفس، انجام ورزش‌های هوازی، یوگا، دو، دوچرخه‌سواری، رقص، پیاده‌روی و هر تحرکی که جزوی از برنامه روزانه ما باشد می‌تواند به ارتقای سلامت روحی ما نیز کمک کند. بالا رفتن گردش خون، ضربان قلب، دریافت میزان بیش‌تر اکسیژن و تقویت ماهیچه‌ها و عضلات اندام‌های بدن منجر به احساس بهتر در ما خواهد شد.
توجه به موارد ذکر شده در بالا و همچنین بالا بردن انگیزه‌های شخصی در جهانی که ممکن است هر ساعت و هر دقیقه همراه با یک خبر بد ما را نگران‌تر کند یکی از مهم‌ترین راه‌های دست‌یابی به سلامت روان است. برای ارتقای سلامت روان و داشتن رضایت ِ بیش‌تر از زندگی لازم است اولین قدم‌ها را از همین لحظه برداریم و نسبت به خودشناسی و تقویت ِ بنیادهای فکری و احساسی‌مان اقدام کنیم.
One Response
بسیار عالی و آموزنده بود ممنون