همه‌چیز درباره نوبل ادبیات و حواشی آن
جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۱ به عبدالرزاق گورنه نویسنده تانزانیایی رسید. به نقل از سایت نوبل پرایز، این جایزه به دلیل: «جست‌وجوی سازش‌ناپذیر و قانع کننده درباره استعمارگری و اثرات آن و همچنین سرنوشت پناهجویان در شکاف میان فرهنگ‌ها و قاره‌ها» به این نویسنده تانزانیایی رسید.
امسال نیز به علت شیوع کرونا مراسم جایزه نوبل به صورت مجازی برگزار شد و جایزه یک میلیون کرونی به همراه مدال نوبل و دیپلم افتخار از طریق سفارت به دست برنده امسال یعنی گورنه خواهد رسید.
زندگی‌نامه عبدالرزاق گورنه
عبدالرزاق گورنه یا گورنا (نام او در زبان مادریش Gurnah است) متولد ۱۹۶۸ تانزانیا است که در ابتدا نوشته‌هایش را به زبان سواحیلی می‌نوشت اما کم‌کم به زبان انگلیسی روی آورد و تا کنون ۱۰ رمان و یک مجموعه داستان از او منتشر شده است.
داستان زندگی این نویسنده زنگباری، داستان تلخی است او که در منطقه سلطان‌نشین زنگبار – که بخشی از تانزانیاست- زندگی می‌کرد مجبور شد به خاطر اذیت و آزار شهروندان عرب در زمان انقلاب زنگبار از آن‌جا فرار کرده و به انگلیس مهاجرت کند.
گورنا همزمان با مهاجرت به انگلیس به تحصیل در دانشگاه کالچ کریستی چرچ پرداخت و روند تحصیلیش را تا اخذ مدرک دکترا و تدریس در دانشگاه کنت ادامه داد. گورنه از زمان تحصیل مشغول به نوشتن شد و کار نوشتن را با مقاله‌نویسی و ویراستاری آغاز کرد. مطالعات پسااستعماری او کم‌کم مسیرش را برای نوشتن رمان مشخص کرد و او اولین رمانش را به نام «راه زائران» در سال ۱۹۸۸ به چاپ رساند.
از گورنه تا‌کنون ۱۰ رمان منتشر شده که محوریت بیشتر این آثار در مورد سواحل شرقی آفریقا یا همان زنگبار، محل تولد اوست. او در نوشته‌هایش چهره پسااستعماری و تاثیرات سال‌های استعمار بر سرزمین مادری‌‌اش را به نمایش گذاشته است.
افتخارات عبدالرزاق گورنه
همانطور که اشاره شد گورنه توانست با انتشار مقالات گوناگون کم‌کم جایگاه‌اش را در میان محافل ادبی دنیا پیدا کند. او مقالاتی درباره نویسندگان معاصر شناخته شده‌ای چون VS naipaul، سلمان رشدی و Zoe Wicomb نوشته که در این مقالات به رویکردهای پسااستعماری این نویسندگان پرداخته است. همچنین گورنه داوری چند جایزه ادبی را نیز بر عهده داشته است که از جمله آنان می‌توان به جایزه کین برای نویسندگان آفریقایی و جایزه بوکر اشاره کرد. گورنه توانست در سال ۲۰۰۶ به عضویت انجمن سلطنتی ادبیات پذیرفته شود و همین موفقیت در بیشتر دیده شدن آثار او موثر بود.
کتاب‌های برنده جایزه نوبل ۲۰۲۱
همانطور که گفتیم از گورنه ۱۰ رمان و یک مجموعه داستان تا‌کنون به چاپ رسیده است که رمان «بهشت» paradise به عنوان یکی از مشهورترین و تاثیرگذارترین رما‌ن‌های او شناخته می‌شود.
از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:
-مادرم در یک مزرعه در آفریقا زندگی می‌کرد
-زندگی پس از مرگ
– کنار دریا
– در ستایش سکوت
-خاطره عزیمت
جایزه نوبل ادبیات چیست؟
احتمالا شما هم نام آلفرد نوبل را شنیده‌اید. آلفرد نوبل شیمی‌دان و اسلحه‌ساز سوئدی و البته مخترع دینامیت است. اختراعی که سرنوشت جنگ‌ها و تاریخ جهان را به کلی تغییر داد. اما این اختراع بزرگ سایه‌ی تلخی روی زندگی‌اش انداخت و هنگامی که جهان با تاثیرات مخرب این سلاح آشنا شد، حملات زیادی به سمت نوبل آغاز شد تا جایی که یک روزنامه فرانسوی در سال ۱۸۸۸ ادعای دروغین فوت نوبل را مطرح و او را گناهکار خواند. این روزنامه خبر مرگ نوبل را اینگونه پوشش داد:
[quote]«فرشته مرگ مرده‌است، دکتر آلفرد نوبل، فردی که برای ایجاد راهی برای کشتن افراد بیشتر در زمان کمتر ثروتمند شده بود؛ دیروز فوت کرد.»[/quote]
همین اتفاقات باعث شد آلفرد نوبل که ثروت هنگفتی نیز داشت در سال ۱۸۹۵ وصیت‌نامه خود را تنظیم و بیشتر دارای‌اش را به جایزه‌ای اختصاص داد که همه‌ساله در ۶ رشته به افراد شایسته آن رشته‌ها بدون در نظر گرفتن ملیت، اهدا شود. مبلغی که آلفرد نوبل به جایزه نوبل اختصاص داد ۳۱ میلیون کرون سوئد- حدود ۴/۲ میلیون دلار آمریکا- بود.
۶ رشته که جایزه نوبل به آن‌ها اهدا می‌شود شامل: پزشکی، ادبیات، شیمی، فیزیک، اقتصاد و جایزه صلح نوبل است.
معیارهای جایزه نوبل ادبیات چیست؟
به طور کلی می‌توان گفت: جایزه نوبل ادبیات به شخصی ارائه می‌شود که کار برجسته و مهمی را به شکلی ایدئال برای بشریت انجام داده باشد.
همین ادعای نوبل البته کار اعضای آکادمی سوئد را سخت می‌کند. اعضای آکادمی سوئد ملزم به رعایت کردن اساس‌نامه‌هایی هستند که برای بنیاد نوبل نوشته شده و طبق این اساسنامه ادبیان نه تنها به نثرهای زیبا و هنری بلکه به همه نوشته‌هایی که به دلیل سبک و سیاق خود دارای ارزش ادبی هستند اطلاق می‌شود و باید این نوشته‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرند.
بنا به آیین‌نامه‌ای مشخص، حق تعیین نامزدهای جایزه نوبل به اعضای آکادمی سوند و سایر آکادمی‌ها، موسسات مشابه آن و نیز اساتید دانشگاهی ادبیات،زیبایی‌شناسی و تاریخ اعطا گردیده است. در سال ۱۹۴۹ تغییراتی در این آیین‌نامه اعمال و به برندگان پیشین جوایز و «رؤسای جوامع نویسندگانی که نماینده آثار و محصولات ادبی در کشور خود هستند» نیز حق تعیین نامزدی اعطا گردید.
یک نکته مهم این است که طبق قوانین جایزه نوبل اسامی نامزدها و سایر اطلاعات مرتبط با آن تا ۵۰ سال بعد نمی‌تواند آشکار شود. پس اگر هر ساله با اخباری از این دست؛ «فهرست نامزدهای جایزه نوبل»، «نامزدهای جایزه نوبل اعلام شدند» و غیره رو‌به‌رو هستیم، باید در نظر داشته باشیم این تیترها تنها یک بازیگوشی رسانه‌ای و گمانه‌زنی خبرنگاران و رسانه‌هاست.
از دیگر نکات مهم جایزه نوبل ادبیات این است که این جایزه به شخص تعلق می‌گیرد نه به یکی از آثار یا کتاب‌های او، اما ممکن است در متن بیانیه به یکی از آثار او اشاره شده باشد.
روند تعیین نامزدهای نوبل ادبیات چگونه است؟
برای انتخاب نامزدها، کمیته نوبل دعوتنامه‌هایی را به افراد واجد شرایط جهت معرفی نامزدهای نوبل ادبیات هر سال ارسال می‌کند. این افراد شامل اعضای آکادمی سوئد و دیگر آکادمی‌ها، اساتید ادبیات و زبان‌شناسی، برندگان سابق نوبل ادبیات، روسای جوامع و سندیکاهای نویسندگان که نماینده آثار ادبی هستند، می‌شود.
انتخاب برندگان نوبل
در نهایت آکادمی سوئد با ۱۸ عصو مسئول انتخاب برنده نوبل ادبیات است. این اعضا در گروه‌های ۴ یا ۵ نفره فرآیند تعیین نامزدها را ارزیابی کرده و پیشنهاد نهایی خود را به آکادمی اعلام می‌کنند.
کشورهای رکوردار جایزه نوبل ادبیات کدامند؟
فرانسه رکوردار و پرچم‌دار نوبل ادبیات در سراسر دنیاست. این کشور با ۱۵ برنده توانسته در صدر فهرست نوبل‌داران بایستد. البته نباید از یاد برد که اولین نوبل ادبی تاریخ نیز به یک فرانسوی یعنی سولی پرودوم در سال ۱۹۰۱ اهدا شد و البته این لیست پربار یک نام مهم را نیز در کنار خود دارد.
ژان پل سارتر نویسنده بزرگ فرانسوی پس از اعلام نامش به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۱۹۶۴ این جایزه را نپذیرفت و موجب حیرت همگان شد! بر اساس اسناد ارائه شده توسط کمیته نوبل، سارتر پس از اینکه شایعاتی مبنی بر برگزیده شدن او در نوبل قوت گرفت، در نامهای به دبیر آکادمی سوئد خواست به هیچ‌عنوان او را به عنوان برنده جایزه انتخاب نکنند. دلیل سارتر برای نپذیرفتن جایزه نوبل «ملاحظات اساسی‌‌ای که مربوط به آزادی یک روشنفکر می‌شود» عنوان شده بود. اما به هر حال نهایتا نام او به عنوان برگزیده اعلام و او از پذیرفتن جایزه سرباز زد.
پس از فرانسه ایالات متحده آمریکا و بریتانیا هر کدام با ۱۲ برنده در رده‌های بعدی لیست رکورداران نوبل ادبیات هستند.
[button color=”blue” link=”https://fidibo.com/category/sales/546 ” size=”big” align=”center” target=”_blank” radius=”9″ rel=”nofollow”]آثار برندگان نوبل[/button]
رسوایی جایزه نوبل و حواشی پس از آن چه بود؟
در اوایل سال ۲۰۱۸ یک تصمیم تبدیل به بمب خبری محافل ادبی شد. آکادمی سوئد اعلام کرد این‌سال از اعلام برنده و جایزه نوبل ادبیات خبری نیست! دلیل این تصمیم متهم شدن یکی از افراد نزدیک به آکادمی یعنی ژان کلود آرنوی به اتهامات جنسی بود. آرنو همسر کاتارینا فروستنسون، یکی از اعضای آکادمی بود که بعدها پس از این رسوایی استعفا داد.
در پی این تصمیم اختلاف‌نظرها بین اعضای آکادمی بیشتر شد و جایزه نوبل ادبیات ۲۱۰۸ به سال بعد موکول شد. پس از آن سال بود که با هدف افزایش شفافیت قوانین آکادمی مورد بازنگری قرار گرفت و رویه‌ها اندکی تغییر کرد و هفت نفر از اعضای آکادمی نیز تغییر کردند.
آیا جایزه نوبل ادبیات، برای نویسنده و آثارش اعتبار می‌آورد؟
بی‌شک نمی‌توان منکر اهمیت جایزه نوبل شد. موج رسانه‌ای که هر ساله حواشی این جایزه برپا می‌شود نیز بر بازار کتاب و فروش کتاب‌ها تاثیر چشمگیری دارد. برای بسیاری از خوانندگان مهم است که کتابی را انتخاب کنند که روی جلدش عبارت «برگزیده جایزه نوبل» درج شده باشد. زیرا این عبارت نشان‌دهنده طی شدن مراحلی سخت و داوری توسط افراد متخصص در حوزه ادبیات جهان است.
در سال‌های اخیر و پس از اعلام نام‌هایی چون «باب دیلن» به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۶ جنجال‌های زیادی در رسانه‌ها و علاقه‌مندان ادبیات راه افتاد. در طی سال‌های اعلام جایزه نوبل ادبیات همیشه نامهای بزرگی بوده‌اند که از نظر بسیاری احتمال دریافت این جایزه را داشته‌اند و به حقشان نرسیده‌اند! در تاریخ نوبل ما با نامهای بزرگی مواجه هستیم که از دریافت جایزه نوبل ادبیات جا مانده‌اند،نام‌هایی همچون:
خورخه لوئییس بورخس، ویرجینا وولف،فرانتس کافکا، مارسل پروست، گراهام گرین،هنریک ایبسن و در سال‌های اخیر نام کسانی چون هاروکی موراکامی نیز مورد توجه قرار گرفته است.
اما نباید از نظر دور داشت که هدف جایزه نوبل توجه به نامهای کمتر شنیده شده و همچنین اثرات اجتماعی، سیاسی کتاب‌های نویسندگانی است که ممکن است چندان نامشان را نشنیده باشیم. شاید رویکرد آکادمی در سال‌های جدید پرداختن به بخشی از ادبیات باشد که کمتر در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود ولی در عین حال عمیقا تاثیرگذار است.
