در میان تمام داستان‌های عاشقانه جهان، کمتر رمانی به اندازه «آناکارنینا» چنین ماندگار و زنده مانده است. اثری که فراتر از زمان و مکان، همچنان انسان را در برابر خودش قرار می‌دهد؛ شاهکاری از لئو تولستوی، نویسنده‌ای که هر واژه‌اش بوی زندگی، تضاد و حقیقت می‌دهد؛ نویسنده‌ای که با نگاهی ژرف و انسانی، روح بشر را بی‌رحمانه می‌کاود و عشق را نه در قالب احساس، که به‌عنوان مساله‌ای اخلاقی و فلسفی به تصویر می‌کشد.
تولستوی، این اشراف‌زاده روسی که از زرق‌وبرق زندگی دست شست تا معنای حقیقت را در سادگی بیابد، در «آناکارنینا» انسان را در میانه دو قطب می‌نشاند: عشق و قانون، دل و عقل، رهایی و قید. او از ما می‌خواهد ببینیم تا کجا می‌توان عاشق بود، پیش از آنکه همه‌چیز از دست برود.
آغاز تراژدی آناکارنینا؛ جایی که عشق با قانون روبه‌رو می‌شود
رمان با جمله‌ای آغاز می‌شود که خود به تنهایی فلسفه‌ای است از زندگی: «همه خانواده‌های خوشبخت شبیه هم‌اند؛ اما هر خانواده‌ی بدبخت، به شیوه خود بدبخت است.» از همین جمله، جهانی شکل می‌گیرد که در آن هیچ خوشبختی ساده نیست و هیچ بدبختی شبیه دیگری نیست.
آنا، زنی زیبا و باوقار از طبقه اشراف روسیه، در زندگی‌ای سرد و بی‌روح با همسرش، الکسی کارنین، روزگار می‌گذراند. او در ظاهر خوشبخت است؛ همسری محترم دارد، فرزندی عزیز، و جایگاهی والا در جامعه. اما زیر این ظاهر آرام، دلش تشنه معنا و محبت است. آشنایی با افسر جوان و جذابی به نام کنت ورونسکی، زندگیش را از بنیاد دگرگون می‌کند. عشقی شعله‌ور میان آن دو زاده می‌شود، عشقی که در نگاه جامعه، گناهی نابخشودنی است. آنا در مسیر این عشق، از همه‌چیز می‌گذرد؛ از احترام، از فرزند، از امنیت، و حتی از خود.
کیتی و لوین؛ چهره آرامِ عشق در برابر عشق آتشین
در برابر این داستان پرآشوب، تولستوی روایت دیگری را پیش می‌کشد: ماجرای کیتی و کنت لوین. عشقی آرام میان آن‌ها شکل می‌گیرد؛ عشقی که بر صبر و صداقت تکیه دارد. عشق آنا آرام‌آرام فرو می‌پاشد، اما عشق لوین رشد می‌کند و معنا پیدا می‌کند. این دو مسیر متضاد روح رمان را می‌سازند. یکی عشق بی‌مرز و رهاست و دیگری عشقی آرام و در چارچوب. تولستوی با این تضاد، انسان را نشان می‌دهد؛ انسانی که میان احساس و وجدان مدام در رفت‌وآمد است.
تولستوی در «آناکارنینا» تنها یک داستان عاشقانه روایت نمی‌کند. او جامعه‌ای را تصویر می‌کند که اخلاق ظاهری بر انسانیت سایه می‌اندازد. جامعه، آنا را برای عشقش قضاوت می‌کند؛ نه به‌خاطر آسیبی واقعی، بلکه چون او جرئت می‌کند خلاف جریان حرکت کند. آنا در دنیایی زندگی می‌کند که ارزش وفاداری از ارزش عشق بالاتر قرار می‌گیرد. ظاهر آبرومندانه مهم‌تر از حقیقت درونی انسان دیده می‌شود. همین تضاد، آنا را به سمت پایان تراژیکش می‌برد؛ پایانی که از ضعف او نمی‌آید و از ناتوانی جامعه در فهم احساسات عمیق انسان ریشه می‌گیرد.
در این میان، لوین مسیر دیگری را طی می‌کند. او به‌دنبال معنا پیش می‌رود و میان ایمان و شک دست‌وپا می‌زند. هنگام کار با خاک و در پیوند با طبیعت آرام می‌شود. عشق پاکش به کیتی نیز او را به حقیقت نزدیک‌تر می‌کند. لوین در اصل تصویری از خود تولستوی است؛ نویسنده‌ای که از تردید عبور می‌کند و به یقین می‌رسد. او درمی‌یابد که آرامش در صداقت پنهان است، نه در شور و آشوب.
معنای خوشبختی؛ جدال میان نور و سایه
تولستوی در این رمان نشان می‌دهد که انسان میان نور و سایه زندگی می‌کند. هیچ‌کس کاملاً درست یا کاملاً خطاکار نیست. آنا نه فرشته است و نه گناهکار؛ او فقط انسانی است که تصمیم گرفت زندگی را به شکلی دیگر تجربه کند. شاید همین تصمیم، همان چیزی باشد که جامعه هرگز نمی‌بخشد.
بیش از یک قرن از نخستین انتشار آناکارنینا گذشته، اما پرسش‌هایش هنوز تازگی دارند. عشق، آزادی، قضاوت و رستگاری همچنان دغدغه‌ی انسان معاصرند. این رمان مثل آینه‌ای روبه‌روی ما قرار می‌گیرد و هرکس چهره‌ی خود را در آن می‌بیند — گاه عاشق، گاه داور و گاه گم‌شده.
خواندن این کتاب، چه به شکل کاغذی و چه به‌صورت نسخه الکترونیک یا صوتی، ما را در سفری از ظاهر به عمق و از احساس به اندیشه می‌برد. آنا کارنینا داستان رنج انسان برای یافتن خوشبختی است؛ قصه شجاعت زنی که خواست خودش باشد، حتی اگر بهایش سنگین تمام شود.
«من فقط می‌خواستم خوشبخت باشم… شاید همین خواستن، بزرگ‌ترین گناه من بود.»
آناکارنینا شاهکاری است که هر بار خوانده می‌شود، تازگی‌اش را حفظ می‌کند. رمانی درباره عشق، آزادی و حقیقت؛ درباره ما — انسان‌هایی که در جست‌وجوی نوری هستیم که گاهی خودمان خاموشش می‌کنیم.
اگر اهل خواندن کتاب الکترونیکی یا شنیدن کتاب صوتی هستید، می‌توانید کتاب آناکارنینا را در «فیدی‌پلاس» بخوانید و بشنوید؛ به‌ویژه در نسخه صوتی با صدای علی عمرانی که به این اثر جان تازه‌ای می‌بخشد. صدای راوی لرزش احساسات را منتقل می‌کند و شنونده را میان واگن‌های قطاری می‌نشاند که آنا را به سوی سرنوشتش می‌برد. این تجربه آن‌قدر واقعی است که حس می‌کنید خودتان در دل داستان حضور دارید. نسخه دیجیتال نیز فرصتی برای تأمل دوباره فراهم می‌کند؛ فرصتی برای برگشتن به جمله‌هایی که هر بار معنای تازه‌ای پیدا می‌کنند.
کتاب صوتی آناکارنینا را در فیدیبو بخوانید.
نویسنده: محمدسعید پروین
