قلمروی دانش بی‌کران و زیباست و حوزه‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. هر آنچه امروز از آن سود می‌بریم، هر فناوری، تکنیک و ابزاری، نتیجه‌ی مستقیم یا غیر مستقیم دانش‌های بنیادی است. دانش یا یک روش جدید خلق کرده یا فن و هنر قدیمی‌ای را به کمال رسانده است. گوشی همراه و لپ‌تاپ شما حاصل فیزیک کوانتومی است. بهره‌گیری هر روزه‌ی ما از مسیریاب‌ها و جی‌پی‌اس برآمده از نسبیت خاص و عام است. هر جایی از زیبایی جواهرات و بدلیجات صحبت می‌شود، علم شیمی و مواد، زمین شناسی و معدون‌کاوی خودشان را نشان می‌دهند. یخچال خانه‌ی ما حاصل دانش ترمودینامیک است. شست‌وشوی بسیار تمیز لباس و ظروف منزلمان، یا ضد لک و آب و خط وخش شدن آن‌ها، چیزی جز فناوری نانو نیست. همه‌ی این مثال‌ها، یعنی اینکه باید تلاش کنیم اطراف‌مان از دریچه‌ی علم بیشتر بشناسیم و این مسیر با مطالعه کتاب‌های علمی میسر می‌شود.
چرا باید کتاب‌های عملی را خواند؟
شناخت پایه‌های دانش و تحولات روزمره‌اش ما را آگاه نگه می‌دارد. فراگیری علم و دریافتن حوزه‌های حضورش در زندگی ما، آمادگی‌مان در برابر مشکلات و پدیده‌های مختلف را افزون می‌کند. ما را با خطرات مختلف آشنا می‌کند و تا حد زیادی در برابر ایمن می‌شویم؛ از خطرات آلودگی‌های زیست‌محیطی گرفته تا خرافات و کلاه‌برداری‌های نوین مثل انرژی درمانی و جذب و درمان کوانتومی، شر همگی به کمک دانش دفع می‌شود. به این منظور دانشمندان و مروجان علم، معمولا دست به کار می‌شوند. کتاب‌ها، مقالات، پادکست‌ها و برنامه‌های علمی را می‌سازند. اما قدیمی‌ترین و شاید پر نفود‌ترین این دست فعالیت‌ها، کتاب‌های علمی برای عامه است. کتاب‌هایی که حتی توانسته‌اند جوایز بزرگ دنیای کتاب‌ها را از آن خود کنند یا مدت‌ها در صدر فهرست پرفروش‌ترین‌ها باشند. بسیاری از این کتاب‌های علمی توانسته‌اند نگرش جامعه نسبت دانش و حتی مسائل کلان اجتماعی تغییر دهدs. خواندن و پرداختن و فکر کردن به این کتاب‌های علمی و محتوایشان و معرفی‌شان به دیگران باعث اعتلای علمی و فرهنگی شخص و جامعه می‌شود. امروزه، وجود چنین تألیفاتی به نوعی نیاز اساسی جوامع و مردم به‌شمار می‌رود. زیرا از طرفی این کتاب‌ها مزایا بسیار دارند و از طرف دیگر سرگرمی‌های سالم و اثرگذاری هستند، سرگرمی و لذتی که در صفحه‌ی آخرش به شما و معلومات‌تان افزوده شده است. همچنین راه را برای دانشمندان باز می‌کند تا در بستر جامعه حضور بیشتری یابند و کارهای تألیفی و تولیدی خود را برای عموم مردم ادامه دهند.
به جهت شناساندن بیشتر کتاب‌های علمی برای عموم، در ادامه به معرفی تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم که گروه‌های سنی مختلف می‌توانند مخاطب‌شان باشند و دید شما را نسبت به مسائل عملی بازتر کنند.
۱. تاریخچه زمان اثر استیون هاوکینگ
استیون ویلیام هاوکینگ احتمالاً شناخته‌شده‌ترین فیزیکدان دنیاست. بسیاری از افراد او را با صدای ماشینی و ویلچر مشهورش به یاد می‌آورند. تاریخچه‌ی زمان پرفروش‌ترین کتاب این نویسنده است. زمانی که تاریخچه زمان در سال ۱۹۸۸ چاپ شد برای ۳۷ هفته در فهرست پرفروش‌ترین‌های نیویورک تایمز و بیست و هشت هفته در صدر پرفروش‌ترین‌های ساندی تایمز بود. تا مدت‌ها این صدرنشینی‌ها رکوردی منحصربه‌فرد بود. این کتاب جالب در زمینه‌ی بیگ بنگ یا همان انفجار بزرگ و کیهان شناسی نوشته شده است و تلاش می‌کند تصویری واضح‌تر از جهان و جایگاه ما در آن به خواننده ارائه کند. این کتاب بهترین گزینه برای فهمیدن ساز و کار فضا و زمان و عالم به شکل ساده است. تمامی گروه‌های سنی مخاطب این کتاب می‌توانند باشند؛ از یک دانش آموز دبیرستانی کنجکاو تا کسی که می‌خواهد در روزهای بازنشستگی‌اش در قلمرو علم سرک بکشد. تاکنون بیش از ۲۵ میلیون نسخه از تاریخچه زمان در سراسر دنیا فروخته شده است.
۲. جهان در پوست گردو اثر استیون هاوکینگ
کتاب جهان در پوست گردو یکی دیگر از آثار فیزیکدان مشهور معاصر، استیون هاوکینگ است این کتاب دنباله‌ی کتاب تاریخچه‌ی زمان به حساب می‌آید و در آن هاوکینگ از مفاهیم جالبی چون نسبیت و زمان صحبت می‌کند. این کتاب برنده‌ی جایزه اونتیس به‌عنوان بهترین کتاب علمی شده است. جهان در پوست گردو از گذشته و آینده حرف می‌زند. از احتمال سفر در زمان صحبت می‌کند و سعی می‌کند دید علمی‌تر و دقیق‌تری از موضوع پیش‌بینی آینده‌ی عالم به مخاطبانش بدهد. این کتاب پر از فرض‌ها و مطالب جالب است که خواننده‌ی علاقه‌مند را هرچه بیشتر کنجکاو می‌کند تا مرزهای دورتری در سرزمین علم می‌برد؛ نتیجه‌ی چنین کششی، آشنایی بیشتر خواننده با دانش فیزیک و کیهان‌شناسی است. این کتاب نیز برای نوجوانان فوق‌العاده است با این‌حال مانند دیگر کتاب هاوکینگ برای هر علاقه‌مند مشتاق و هر جوینده‌ی کنجکاوی، می‌تواند جذاب بوده و پاسخی به پرسش‌های او درباره‌ی کیهان‌شناسی و آینده این دانش باشد.
۳. منشا انواع اثر چارلز داروین
همه‌ی ما نام چارلز داروین را با نظریه‌ی تکامل به یاد می‌آوریم و مشهورترین و مهم‌ترین اثر او، کتاب منشا انواع است که با نام خاستگاه گونه‌ها هم در ایران شناخته می‌شود. این کتاب در سال ۱۸۵۹ نوشته شد و داروین در آن اولین بار از تکامل و انتخاب طبیعی حرف زد. همان طور که پیش بینی می‌شد این کتاب جنجال‌های زیادی به پا کرد و مخالفان سرسختی هم داشت. منشا انواع بهترین کتاب برای آشنایی با داروین و شیوه‌ی تفکر اوست. نویسنده در طول این کتاب دوازده فصلی اصول بنیادین نظریه‌ی خود را توضیح می‌دهد و سعی می‌کند با درنظر گرفتن جنبه‌های مختلف دید کاملی به خواننده بدهد. علاوه بر این داروین از انتقاداتی که ممکن است به نظریاتش وارد شود هم صحبت کرده و سعی کرده است به‌نوعی پاسخ منتقدان را هم بدهد. این کتاب یکی از بهترین کتاب‌ها برای آشنایی با علوم طبیعی است.
۴. ژن خودخواه اثر ریچارد داکینز
کتاب ژن خودخواه یکی از جالب‌ترین کتاب‌هایی است که در زمینه‌ی تکامل نوشته شده است. این کتاب که در سال ۱۹۶۷ منتشر شده است با دیدی انتقادی نسبت کتاب انطباق و انتخاب طبیعی اثر جورج سی ویلیامز که یک سال قبل چاپ شده بود، نوشته شده است. چارلز داکینز زیست شناس و استاد دانشگاه آکسفورد در این کتاب از ژن‌ها سخن گفته است.
او تکامل را مستقل از موجودات زنده و در سطح ژن‌ها می‌بیند و بیان می‌کند اینکه یک ژن بقا خواهد داشت یا نه در خدمت منافع موجودات زنده نیست بلکه در خدمت منافع خود ژن است. بنابر نظریات این نویسنده و دانشمند، در حقیقت ارگانیسم‌های زنده مکانیسم‌هایی برای تضمین بقای ژن‌ها هستند. نگاه داکینز، نگاه خاص و عجیبی است که منتقدان جدی‌ای هم دارد اما در عین حال خواندن این کتاب می‌تواند باعث شود جهان را با عینکی متفاوت ببینید. با وجود اینکه بیش از پنجاه سال از انتشار ژن خودخواه می‌گذرد این کتاب هنوز هم یکی از کتاب‌های جالب در حوزه‌ی تکامل به حساب می‌آید که هم متخصصان و هم افراد علاقه‌مند و دانش آموزان می‌توانند از آن بهره ببرند.
۵. فیزیک ناممکن‌ها اثر میچیو کاکو
میچیو کاکو فیزیکدان نظری آمریکایی است که اصالتی ژاپنی دارد. او در دانشگاه‌های هاروارد، کالیفرنیا و برکلی درس خوانده و استاد سیتی کالج نیویورک است. کاکو سال‌هاست به عنوان مروج علم فعالیت می‌کند و دشوارترین مفاهیم فیزیک را به زبانی که برای عموم قابل فهم و دلچسب باشد در کتاب‌هایش آورده است. یکی از جذاب‌ترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های او، فیزیک غیرممکن‌هاست. این فیزیکدان در این کتاب فیزیک ناممکن‌ها، از آینده حرف می‌زند و مردم را هیجان‌زده می‌کند. او معتقد است آینده‌ی شگفت‌انگیزی در انتظار ماست و چیزهایی که تنها در داستان‌های علمی-تخیلی دیده‌ایم در قلمرو دانش می‌تواند در دسترس باشد. او از دور فرستی (teletransport) حرف می‌زند، از هوش مصنوعی بسیار پیشرفته، سفر در زمان، امکان ارتباط با فرازمینی‌ها و چندین و چند موضوع دیگر. او معتقد است همچنان که دستیابی به بسیاری از فناوری‌های در دسترس ما، دویست سال پیش غیرممکن به نظر می‌رسید، دیری نخواهد پایید، که آینده می‌آید و به مدد علم، هرآنچه غیرممکن است، شدنی خواهد شد. کتاب او یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های ترویج علم است و در ایران بیش از ده بار تجدید چاپ شده است
۶. ساعت ساز نابینا اثر ریچارد داکینز
دانشمندان کمی هستند که توانسته‌اند مطالب تخصصی رشته‌ی خود را به شکلی بنویسند که برای خواننده‌ی غیر متخصص هم قابل استفاده باشد، ریچارد داکینز زیست شناس فرگشتی دانشگاه آکسفورد یکی از آن‌هاست. کتاب ساعت ساز نابینا از این نویسنده سال ۱۹۸۶ منتشر شد. این کتاب نظریه‌ی تکامل داروین را تشریح می‌کند و به‌طور رسا و مفصلی، به نقش احتمال و تصادف در این فرایند و انتخاب طبیعی می‌پردازد. نویسنده اعتقاد دارد، هیچ راهی به جز انتخاب طبیعی و تکامل برای درک فرایند شکل‌گیری و پیشرفت حیات روی کره‌ی زمین وجود ندارد. این دیدگاه او و به‌ویژه این اثر، انتقادات زیادی را در پی داشته است. این زیست‌شناس شهیر، در پاسخ به این انتقادات پاسخ‌های متنوعی داده است، اما همگی به‌نوعی به خود کتاب ارجاع دارد، زیرا چنین به‌نظر می رسد که او در طی نگارش ساعت‌ساز نابینا چنین نقدهایی را پیش‌بینی کرده بود. این اثر چه در جهان و چه در ایران اقبال زیادی داشته و مورد توجه قرار گرفته است.
۷. سرگذشت شگفت انگیز حیات روی کره زمین اثر ریچارد داکینز
این نیز کتاب دیگری، از زیست‌شناس تکاملی مشهور، داکینز است. داکینز در سرگذشت شگفت انگیز حیات روی کره زمین تلاش کرده است که به‌طور مختصر و مفید، تمام داستان حیات و تحولات آن را روی زمین از دریچه تکامل و انتخاب طبیعی تعریف کند. تلاش او این است که نشان دهد که چرا دیدگاه داروین علمی است و از نظرگاه علم چگونه می‌توان به مقوله‌ی حیات و تکامل پرداخت. او در این کتاب تشریح فرایند زندگی و زیست روی زمین را با مدارک و ادله‌ی بسیاری همراه می‌کند؛ هر آنچه از یافته‌های زمین‌شناختی، زیست‌شناسی مولکولی، گیاه‌شناسی، پزشکی و سایر دانش‌های مرتبط در دسترس نویسنده بوده است، در هماهنگی منسجمی به خوانندگان عرضه می‌شود تا دریابند که زیبایی نظریه‌ی تکامل و عملکرد و رویکرد متخصصان این عرصه از علم چیست. توجه رسانه‌ها، نشریات و اقبال خوب به کتاب سرگذشت شگفت انگیز… نشان از بیان شگفت داکینز و طیف گسترده‌ی مخاطبان، از نوجوانان تا سالخوردگان دارد.
۸. کتاب طرح بزرگ اثر استیون هاوکینگ
استیون هاوکینگ در زمینه‌ی نگارش کتاب‌های علمی-ترویجی توانسته است، نظر مردم را جلب کنند و در میان دانشمندان پیشتاز است. طرح بزرگ یکی دیگر از کتاب‌های این نویسنده است که با همکاری لئونارد ملودینو نوشته شده و سال ۲۰۱۰ منتشر شد.
این کتاب توانست به صدر فهرست پرفروش‌ترین ناداستان‌های نیویورک تایمز راه پیدا کند. اثر هاوکینگ و ملودینو، در روزهای آغازین پس از انتشار به پرفروش‌ترین کتاب سایت آمازون هم تبدیل شد. طرح بزرگ هم مانند سایر کتاب‌های ترویج علم این نویسنده به دنبال تشریح تاریخچه و تحولات جهان ماست و سعی می‌کند به کمک نظریات علمی مانند مکانیک کوانتومی و نسبیت درباره‌ی منشأ جهان صحبت کند. او به یونان باستان باز می‌گردد و ردپای علم را تا نیکلاس کوپرنیک و پس از آن می‌گیرد و به دنیای امروز می‌رسد. طرح بزرگ سفری است که استیون هاوکینگ برای خوانندگانش ترتیب داده تا از دانش هرچه بیشتر لذت ببرند. شاید اگر او داستان نویس بود می‌توانست از برندگان جایزه پولیتزر باشد.
۹. پاسخ های کوتاه به پرسش های اساسی استیون هاوکینگ
پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های اساسی آخرین کتاب استیون ویلیام هاوکینگ است که در اکتبر سال ۲۰۱۸ و چند ماه پس از درگذشت این فیزیکدان مشهور انگلیسی منتشر شد. زمانی‌که او در ماه مارس درگذشت کتاب هنوز کامل نبود اما دخترش لوسی به کمک اعضای خانواده، همکاران و آرشیو شخصی یادداشت‌های پدرش آن را کامل کرد. کیپ تورن فیزیکدان برنده‌ی جایزه نوبل و صاحب ایده‌ی فیلم اینتراستلار مقدمه‌ای بر این کتاب جذاب نوشته است. هاوکینگ در کتاب پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های اساسی تعدادی از اسرار بزرگ جهان را نشانه رفته و تلاش کرده است از زبان علم به آن‌ها پاسخ دهد. او در این کتاب سعی می‌کند نقش علم را پر رنگ کند که در مواجهه با مشکلات زیست روی زمین و پرسش‌های بشر، چگونه پاسخگو است. هدف هاوکینگ، برجسته کردن این باور است که اگر پاسخ نهایی‌ای برای معمای جهان وجود داشته باشد، تنها علم است که می‌تواند آن را پیدا کند.
۱۰. پس از نخستین سه دقیقه، حکایت خلقت عالم اثر تانو پادمانابان
تانو پادمانابان کیهان شناس هندی و فیزیکدان نظری است که سال ۲۰۲۱ درگذشت. او که نزدیک به ۳۰۰ مقاله‌ی علمی در مجلات معتبر چاپ کرده است آثاری هم برای عموم مردم دارد. پس از نخستین سه دقیقه اولین بار در سال ۱۹۹۸ منتشر شد. نویسنده در این اثر تکامل کیهان و شکل‌گیری ستارگان و کهکشان‌ها را توضیح داده است. کتاب پادمانابان پر از جزئیات جالب و هیجان انگیز است و لحن بسیار پرکششی دارد، او اثرش را در هشت بخش نوشته است و به‌خوبی پیش‌زمینه‌ها را توضیح داده و به تحقیقات امروز رسیده است. این کتاب را دکتر محسن شادمهری، استاد دانشگاه گلستان به فارسی ترجمه کرده است.
6 Responses
بسیار زیبا جذاب
کتاب های خوبین علاقه مند شدم که یکیش رو بخونم
با تشکر
بسیار عالی یک تجربه زیبا و آینده روشن را برایم به ارمغان آوردین
ایول، همه ضد خرافات
کتاب ژن خودخواه نوشته شهلا باقری، فک کنم کتاب عالی باشد.