کنترل خشم، این جمله دو کلمه‌ای اگر در زمان خودش اتفاق افتاده بود، اگر در آن لحظات نفس‌گیر که عامیانه به آن، نرسیدن خون به مغز می‌گوییم کنترل خشم درست انجام شده بود، جهانِ امروز، رقم تکان دهنده سالانه ۴۷۰.۰۰۰ قتل را هرگز مجبور نبود در آمار سازمان‌های جهانی ثبت کند. بله همین کنترل خشم که از بیرون بسیار ساده به چشم می‌آید اگر در مواقع لازم بر ذهن برافروخته ما انسان‌ها مستولی شود، جهان جای به مراتب زیباتری خواهد بود.
خشم، دلایل آن، علائم و راه‌های کنترل و فرونشاندن آن، نحوه مدیریت این سرچشمه بسیاری از حوادث و بهترین کتاب‌ها برای کنترل خشم موضوع صحبت امروز ماست، بیایید با هم در برابر خشم آگاه‌تر باشیم.
خشم چیست، اساسا چه رفتاری خشم به حساب می‌آید؟
خشم یکی از هیجانات آدمی است که می‌تواند به‌صورت عملی و یا کلامی بروز کند، زمانی از یک رخداد، کلام، رفتار و یا برخوردی خودخواسته و یا غیر از آن هیجانات منفی در وجود و روح ما شکل می‌گیرد خشم ظاهر می‌شود. خشم می‌تواند پوششی بر احساس دیگری هم باشد، برای مثال وقتی آدرسی را گم می‌کنیم و نمی‌توانیم به مقصد برسیم ممکن است خشمگین شویم، در واقع خشم احساس ثانویه است و احساس اولیه ترس و غم است.
ناگفته نماند، خشم در صورتی که هیجان اولیه باشد می‌تواند ریشه در سرخوردگی‌ها، محرومیت‌ها، تنبیه‌ها و تهدید‌های دوران کودکی افراد هم داشته باشد، خشم و دنیای آن بسیار بسیار گسترده است که روانشناسان بسیاری سال‌های زیادی است روی آن در حال مطالعه هستند. خشم، تنها در صورت عدم کنترل به حسی مخرب و عصیانگر تبدیل شده و نتایج ناگواری در زندگی انسان به‌همراه دارد. اما اگر حتی به عمل مخرب هم بدل نشود، در گویش عامیانه، سبب خودخوری و تشویش‌های بسیار زیان‌آوری خواهد شد.
برای سنجش شدت احساس خشم و میزان مستعد بودن فرد به آن و بررسی واکنش‌ها هنگام رخداد آن می‌توان از آزمون‌های فیزیولوژیکی یا پرسشنامه‌های ارزیابی کنترل خشم استفاده کرد، امروزه خوشبختانه راه‌های بسیاری برای شناخت نوع خشم و میزان آن در انسان به دست آمده است.
به چه دلیل خشمگین می‌شویم؟
دلایل شکل دهنده خشم می‌توانند ژنتیک یا فیزیولوژیکی، عوامل محیطی مانند اجتماع، فرهنگ، سیاست و حتی نظام حاکمه، عوامل شخصیتی و سابقه‌ی خانوادگی نیز باشند. اگر چه قوانین و هنجارهای اجتماعی و عقلی تا حدودی می‌توانند خشم در انسان را محدود کنند اما گاهی انسان نمی‌تواند عوامل ایجاد عصبانیت خود را تغییر داده یا از آن‌ها اجتناب کند به همین دلیل با آمار وحشتناک حوادث ناشی از عدم کنترل خشم مواجه هستیم.
عوامل زیر بارزترین دلایل خشمگین بودن یک انسان است:
ویژگی های ژنتیک : بالا بودن ژنتیکِ سطح آدرنالین خون یک فرد، که از او انسانی با تحریک پذیری بالا، آسیب‌های شخصیتی از جمله شخصیت‌های خودشیفته یا شخصیت‌های ضد اجتماع می‌سازد.
تغییرات درونی: رفتارهای ناجوانمردانه و بی‌عدالتی‌ها ، ضعف یا ناتوانی جسمی و روحی و ناتوانی اراده در افراد، احساس تحمیل شدن افکار و عقاید و زورگویی دیگران، خود کم بینی، تهمت، تحقیر، مسخره شدن و فریب خوردن از دیگران، در معرض فحاشی قرار گرفتن، محدودیت‌های شدید فردی و محیطی و اجتماعی، موانع رسیدن به خواسته‌ها، ضعف حواس پنجگانه، آسیب‌ها و خسارت‌های مالی، جسمی و روحی وارد شده بر انسان و تحمل کم در برابر یاس و ناامیدی دلایل عمده درونیِ شکل دهندهِ خشم‌های آنی و زودگذر و خشم‌های ممتد و ماندگار است.
حوادث و اتفاقات بیرونی: مانند ترافیک، آلودگی هوا، مصرف غذاهای پر چرب، شور و تند، تماشای فیلم‌های خشن یا گوش دادن به موسیقی تحریک کننده می‌توانند باعث ایجاد خشم در افراد بشوند.
چه زمانی خشم مشکل ساز می شود؟
زمانی که احساس خشم در نهاد ما پدیدار می‌شود تا زمانی‌که آن را به اطرافیان تعمیم نداده و یا منجر به عملی مخرب نشود خطر چندانی ندارد، اما وای به آن لحظه و مرحله که یا احساس خشم را تبدیل به یک عمل کنیم و یا به دیگران تعمیم‌اش دهیم. وقتی نتوانیم خشم و عصبانیت‌مان را کنترل کنیم منجر به عواقبی شده که خطر آفرین هستند.
ظهور و اعیان شدن خشم در افراد متفاوت است. برخی سریع خشمگین شده و به سرعت به حالت عادی برمی‌گردند. برخی افراد مدت زمان طولانی خشمگین می‌مانند. مشکل ساز شدن خشم باید بسته به فرد و ویژگی‌های شخصی وی بررسی شده و تشخیص داده شود.در مواردی خشمگین ماندن طولانی دردسر آفرین است و در مواردی هم خشم کوتاه مدتی که شدت بالایی دارد و غیر قابل کنترل است دردسر آفرین است. لذا تشخیص این مورد بر عهده متخصصین و روانشناسان است، همه این گفته‌ها یک نتیجه دارد، ما باید روی کنترل خشم و عصبانیت‌مان کار کنیم، ما باید خویشتن‌داری را تمرین کرده و یاد بگیریم.
اهمیت مدیریت و کنترل خشم
بارها شنیده‌ایم که تاثیر کلمات مانند تاثیر گلوله‌هاست، وقتی خشمگین هستیم ممکن است الفاظ و کلامی به‌کار بریم که تاثیرش تا مدت‌ها روی ذهن مخاطب‌مان باقی بماند، خشم غیر قابل کنترل در ممکن است منجر به مشکلات خاص و متفاوتی شود. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به حرف‌هایی که در مواقع خشم می‌زنیم اشاره کنیم که از آن دست مواردی است که منجر به دلخوری‌ها و مشکلات فراوانی در روابط بین افراد می‌شود.
این البته روی خوش ماجراست، خشم در مواقع بسیاری منجر به درگیری‌های شدید فیزیکی و یا حتی قتل می‌شود. در بازجویی‌ها و روانکاوی‌های به عمل آمده از افرادی که مرتب قتل شده اند یک جمله در تمام جهان تکرار شده” نتوانستم جلوی خشمم را بگیرم”. اهمیت کنترل خشم مانند غذاخوردن و خوابیدن و نفس کشیدن امروزه در حد بالای اولویت زندگی ما قرار دارد. ما باید مانند راه رفتن و یا رانندگی راه‌های کنترل خشم و خویستن‌داری را یاد بگیریم، زمانه عوض شده و همه ما در معرض خطر همیشگی عصبانیت و خشم هستیم.
بهترین کتاب‌ها برای کنترل خشم
در ادامه به بهترین کتاب‌ها برای کنترل خشم می‌پردازیم.
کنترل خشم
کتاب کنترل خشم نوشته دکتر رباب حامدی است که نشر قطره آن را منتشر کرده است، این کتاب به واشکافی دلایل خشم در زندگی روزمره انسان پرداخته است و برای کنترل و فروکش کردن آن راهکارهای مناسبی داشته ، دکتر حامدی در این اثر به خوبی شرح داده که شناخت خشم و دلایل آن چقدر در زندگی امروز انسان مهجور مانده است که اگر به خوبی و در زمان مناسب به آن پرداخته شده و ریشه‌های آن مشخص شود در سامت و بهبود جامعه بسیار موثر خواهد بود.
این کتاب به‌صورت پرسش و پاسخ مخاطبین خود را به زبانی بسیار ساده و دور از اصطلاحات کلافه کننده روانشناسی با موضوع خشم و تاثیرات مخرب آن بر زندگی آشنا می‌کند، این اثر می‌تواند پایه بسیار مناسبی برای شروع مطالعه کتاب‌های کنترل خشم باشد.
مدیریت خشم
مدیریت خشم اثر یکی از بهترین روان‌پزشکان آمریکا، مدیر انستیتوی زندگی بدون خشم در لینچ برگ ویرجینیا دویل جنتری است که اولین بار سال ۲۰۰۶ منتشر شد، کتاب به سرعت به چاپ‌های بعدی رسید و در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر به‌عنوان مرجع در حال تدریس است، جنتری درباره خشم می‌گوید: خشم یک احساس کاملا طبیعی و سالم است، اما زمانی که از کنترل خارج می‌شود می‌تواند منجر به مشکلاتی در محل کار، در روابط شخصی و در کیفیت کلی زندگی شود.
یکی از دلایلی که باعث جالب شدن بیشتر این کتاب می‌شود این که نویسنده خودش توسط والدینی عصبانی، بسیار پرخاشگر و دارای دستِ بزن بزرگ شده و خودش هم مشکل اعصاب داشته اما نهایتا با یکسری از تمرین‌ها موفق شده است که خشمش را کنترل و مدیریت کند. در کتاب مدیریت خشم یاد خواهیم گرفت چگونه می‌توانید از چیزهایی که خشم‌مان را تحریک می‌کند، اجتناب کنیم، چگونه با کودکی که اخم کرده حرف بزنیم؟ و همچنین درمی‌یابیم که چگونه خشم خود را قبل از بروز حادثه خنثی و احساسات خود را با آرامش ابراز کنیم.
بهره گیری مثبت از خشم
کتاب بهره گیری مثبت از خشم نوشته هاریت لنر است که برای اولین بار در سال ۲۰۰۵ به چاپ رسیده است. استقبال از این اثر به قدری بوده که تاکنون به ۲۵ زبان در دنیا ترجمه شده و هر سال بالای دو میلیون نسخه از آن فروخته می‌شود.نویسنده در این کتاب توضیح داده که خشم یک آلارم است و صدایی بلند برای رنجش آدمی است که اگر به موقع این آلارم نشنیده و ساکت نکنیم، بایستی بهای سنگینی بابت دیر شنیدن آن بپردازیم.
بهره گیری مثبت از خشم به ما به زیبایی آموزش می‌دهد چطور دلایل خشم خود را بشناسیم، آن‌ها را مسدود کرده و روشهای ابراز آن را تغییر دهیم جالب است که کتاب در یکی از آموزه‌های خود یاد داده که می‌توان در مواقع خشم و عصبانیت لبخند بزرگی بر لب داشت، می‌توان با چشمانی به زمین دوخته با مخاطب صحبت کرد، می‌توان طوری خشم را بروز داد که کلمات ما به سختی شنیده شوند.
ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی
کتاب ارتباط بدون خشونت؛ زبان زندگی اثر روانشناس،مولف، نویسنده و معلم آمریکایی، مارشال روزنبرگ است که اولین بار سال ۱۹۹۹ منتشر شد تا امروز ۵ میلیون فروش داشته و به بیش از ۳۵ زبان زنده ترجمه شده، از این کتاب به‌عنوان زبان شفقت، ابزاری برای تغییرات مثبت اجتماعی و یک تمرین معنوی یاد شده است.
در این کتاب، نویسنده فنونی برای ارتباط در آرامش بیشتر را آموزش می‌دهد. او از داستان‌ها، مثال‌ها و دیالوگ‌های نمونه برای ارائه‌ی راه‌حل‌‌هایی برای مشکلات ارتباطی استفاده کرده .ارتباط بدون خشونت می‌گوید همه‌ی انسان‌ها ظرفیت دلسوزی و همدلی را دارند اما تنها زمانی به خشونت روی می‌آورند که راهبردهای موثرتری برای برآوردن نیازهای‌شان تشخیص ندهند.
نمی‌گذارم کسی اعصابم را به هم بریزد
کتاب نمی‌گذارم کسی اعصابم را به هم بریزد، نوشته‌ی اشتراکی آلبرت الیس و آرتور لانگ است که اولین بار سال ۱۹۹۴ منتشر شد، این اثر هم با استقبال خیلی خوبی در دنیا مواجه شده است. این یک کتاب زبان بسیار ساده اما لذت‌بخشی دارد ، بصورت کاربردی و راحت یک فرآیند چهار مرحله‌ای را در اختیار مخاطب قرار داده باعث می‌شود تامل کنیم و واکنش‌های مختلفی در موقعیت‌های گوناگون بروز دهیم ، هم‌زمان چیزهایی که ما را تحریک می‌کنند و آزارمان می‌دهند هم بشناسیم.
در واقع این کتاب تکنیک‌های واقع‌بینانه، ساده و اثبات‌شده‌ای را در اختیار خواننده قرار می‌دهد که به میزان قابل تاملی سطح استرس را کاهش داده و کمک می‌کند در شرایط مختلف با آرامش و سنجیده عمل کند.
درمان خشم در ۳۰ دقیقه نوشته رونالد تی پاتر
اگر به دنبال راهکارهای سریع و آنی برای کنترل خشم خود هستید این کتاب را دست بگیرید و معطل نکنید، این کتاب آورده است که هر فردی در هر شرایط سنی و محیطی ممکن است در دام خشم به چنگ افتد و برای رهایی سریع از آن وضعیت راه‌های خوب کاربردی و متنوعی ارائه کرده است. این کتاب نشان داده انسان اگر بر خشم و احساسات‌اش کنترل داشته باشد بر هر موقعیت سنگین عصبی واحساسی فائق خواهد آمد.
روانشناسی خشم
روانشناسی خشم نوشته هاشم طالب هاشم اثر بسیار مناسبی برای آگاهی بیشتر و کنترل خشم است.این کتاب به ما آموزش می‌دهد در مواقع خشم روشهای مختلف و مبتکرانه‌ای جایگزین قیل‌وقال و فریاد و واکنش بدنی داشته باشیم، مطالعه این کتاب بسیار کمک می‌کند که خشم را کنترل و تبدیل به یک نیروی خلاق کنید به عقیده نویسنده، خشم یک پدیده کاملاً طبیعی است و مانند محبت این قابلیت را دارد که بسیار خوب یا بد باشد.
وقتی خشمگین میشم نوشته جین گیلکان
این کتاب در دسته روانشناسی کودک و نوجوان است، جین گیلگان نویسنده و آذین یوسفان آن را به فارسی برگردان کرده است. نویسنده ابتدا به واکاوی دلایل خشم و عصبانیت در کودکان و نوجوانان پرداخته و در ادامه راه‌های کاربردی مناسبی برای کنترل خشم در این سن و سال ارائه داشته است، اگر در برابر خشم کودکان با آن سن کم به مانند بزرگسالان خشمگین عمل کنیم کاملا قافیه را باخته و کودک به مراتب خشمگین‌تر و عصبانی‌تر به جامعه روانه خواهیم کرد، تمرین‌های این کتاب برای مواجه با کودکانی که آستانه تحمل کمتری دارند بسیار مناسب است.
در زندگی روزمره‌ی تمامی ما ، دقایق و موقعیت‌های اجتناب ناپذیری وجود دارند که باعث عصبانیت و خشم می‌شوند، بهتر است ما به جای حذف آن وضعیت‌ها که عملا شدنی هم نیست، درصدد آگاهی بیشتر از عواملی که در ما احساس خشم را بر می‌انگیزند، باشیم، سواد خود را در برابر خشم و کلافگی بالا ببریم تا محیط خود و خانواده را به مکان امن و آرام‌تری بدل کنیم، کنترل خشم سخت نیست، اگر بخواهیم بسیار ساده است، بیایید بخواهیم انسان‌های آرامی باشیم.
