میان عرفان و ادیان پیوندهای گسترده‌ای وجود دارد و این دو مفهوم در هم تنیده هستند. عرفان در لغت به معنای شناختن است؛ به وسیله آموزه‌های عرفانی می‌توان به حقیقت باطنی پی برد. در ادیان ابراهیمی عرفا امکان آن را دارند که به باطن وجود خداوند پی ببرند؛ اما عرفان‌های شرقی و هندی بیشتر به دنبال رستگاری روح و رسیدن به آرامش هستند. برخی از اندیشمندان دوره روشنگری این تصور را داشتند که با دگرگونی‌های بنیادین اجتماعی و مدرن شدن جهان، توجه به عرفان و معنویت کاهش پیدا می‌کند. اما چنین اتفاقی رخ نداد و خلا وجود زندگی معنوی در دنیای مدرن بیش از گذشته احساس می‌شود.
بسیاری از انسان‌ها برای معنا بخشیدن به زندگی خود و کسب آرامش به سراغ عرفان می‌روند. عرفان‌های نوظهور نیز این روزها مورد توجه و استقبال گسترده‌ای قرار می‌گیرند که نسبت به عرفان‌های سنتی کمتر ماهیت دینی دارند. فهم عرفان نیازمند مطالعه دقیق و گسترده است؛ در این یادداشت تلاش داریم تا تعدادی از کتاب‌هایی برای شروع عرفان را معرفی کنیم.
۱. از دل تو تا دل من
کتاب از دل تو تا دل من نوشته کارن آرمسترانگ دین‌پژوه برجسته انگلیسی است. او هفت سال راهبه کلیسای کاتولیک بود و پس از ترک راهبگی، در دانشگاه‌های آکسفورد و لندن ادبیات کلاسیک و مدرن خواند. کارن آرمسترانگ علاقه زیادی به اندیشه دینی پیدا کرد. این نویسنده متاثر از فرهنگ غربی و اندیشه‌های مسیحیت است اما با این حال تلاش می‌کند تا نگاهی بی‌طرفانه به ادیان داشته باشد و آنها را به شکلی منصفانه بررسی کند. کتاب از دل تو تا دل من، حاصل نگاه این اندیشمند به ادیان مختلف است. در این کتاب دوازده گام برای زندگی مهربانانه از منظر ادیان و فرقه‌های گوناگون آموزش داده می‌شود.
کتاب از دل تو تا دل من، درباره شفقت و عشق‌ورزی است و نویسنده در آن تلاش می‌کند تا با مراجعه به متون مقدس ادیان مختلف، بر روی اشتراک بین آنها پافشاری کند و نشان‌مان دهد که پیروان این ادیان می‌توانند در کنار هم معبودشان را عبادت کنند؛ به آرامش و کمال روحی برسند و در عین حال، زندگی مهربانانه‌ای داشته باشند. کتاب فوق جنبه‌های گوناگونی از ادیان مختلف را به ما نشان می‌دهد و اثری جذاب و خواندنی است. از دل تو تا دل من توسط مرضیه سلیمانی و نشر نو به فارسی چاپ شده است.
۲. ملت عشق
کتاب ملت عشق در دو خط زمانی مختلف اتفاق می‌افتد. یکی در جهان معاصر است و دیگری در دوران حیات مولانا و شمس. مولوی در آن‌زمان عالمی شناخته شده و بزرگ در قونیه است و با شمس آشنا می‌شود. داستان معاصر نیز در بوستون آمریکا اتفاق می‌افتد. داستان درباره شخصیتی به نام اللا روبینشتاین است که زندگی همراه با رخوت و ناراحتی‌ای را پشت سر می‌گذارد و با کتاب چهل قانون عشق آشنا می‌شود. چهل قانون عشق در حقیقت شرح دیدارهای مولانا و شمس است و کتاب به شکلی ظریف، خوانندگانش را بین دو خط زمانی جابجا می‌کند. از آن‌جایی‌که ملت عشق درباره شمس و مولانا سخن می‌گوید کتابی محبوب در بین ایرانیان و مردم ترکیه است.
کتاب فوق را می‌توان بازخوانی نوینی از اندیشه‌های عرفانی مولانا دانست. نویسنده این کتاب الیف شافاک (الیف شفق) نام دارد که نویسنده‌ای برجسته در کشور ترکیه است. کتاب ملت عشق تاکنون به بیش از سی زبان زنده دنیا ترجمه شده است. مشهورترین ترجمه این اثر به فارسی توسط نشر ققنوس و به همت ارسلان فصیحی صورت گرفته است.
۳. منطق‌الطیر
کتاب منطق‌الطیر یکی از مهم‌ترین آثار منظوم در حوزه عرفان اسلامی است. این کتاب در قرن ششم هجری قمری توسط عطار نیشابوری عارف و شاعر برجسته ایرانی نوشته شد. منطق‌الطیر در قالب مثنوی سروده شده است و بین ۴۳۰۰ تا ۴۶۰۰ بیت دارد که در تصحیح‌های مختلف فرق می‌کند. داستان از این قرار است که گروهی از پرندگان برای یافتن پادشاه خود سیمرغ سفری را آغاز می‌کنند. با طی هر مرحله سفر تعدادی از آنها از ادامه راه باز‌می‌مانند و از ادامه سفر منصرف می‌شوند.
این هفت مرحله عبارت‌اند از طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر که مرحله پایانی به فنا می‌انجامد. در پایان این مراحل تنها سی مرغ باقی می‌مانند و با نگاه کردن در آینه حق متوجه می‌شوند که سیمرغ در وجود خود آن‌هاست. این خودشناسی به آنها کمک می‌کند که در وجود خداوند جذب شوند و به سعادت برسند. این کتاب با نام مقامات الیور نیز شناخته می‌شود و سرشار از حکایات آموزنده است. عطار در این اثر منظوم، در قالب تمثیل از عرفان سخن می‌گوید. منطق الطیر به معنای زبان پرندگان است و اصطلاحی قرآنی محسوب می‌شود.
۴. تذکره‌الاولیا
کتاب تذکره‌الاولیا یکی دیگر از آثار عطار نیشابوری و تنها کتاب منثور او است. در این اثر با زندگی‌نامه بزرگان و مشایخ صوفیه آشنا می‌شویم. اما این کتاب فقط به زندگی بزرگان نمی‌پردازد بلکه درباره حالات، روحیات، رفتارها و اندیشه‌های آنها نیز سخن می‌گوید. حکایت‌های جالب و خواندنی‌ای در این کتاب وجود دارد و ما با کرامات شخصیت‌های بزرگ آشنا می‌شویم. اما بیش از هر چیز رفتارها و عادات شخصیت‌های معرفی شده در این کتاب اهمیت دارد و قابل الگوبرداری است.
عطار این کتاب را در ۷۲ باب نوشت. تذکره الاولیا با شرح زندگانی امام جعفر صادق آغاز می‌شود و با منصور حلاج پایان پیدا می‌کند. اما در گذر زمان نویسندگان و کاتبان دیگر ۲۵ باب جدید به آن اضافه می‌کنند. کتاب تذکره الاولیا با سه تصحیح مختلف به چاپ رسیده است؛ تصحیح اول توسط رونالد نیکسن انجام گرفته است. تصحیح دوم در سال ۱۳۴۷ و توسط محمد استعلامی صورت گرفت. تصحیح سوم نیز توسط دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی انجام شده است.
۵. تاملات
کتاب تاملات اثر مارکوس اورلیوس امپراطور فرزانه روم و پیروی مکتب رواقی است. او هنگام نوشتن این اثر در میدان جنگ حضور داشت و بسیاری از یادداشت‌هایش را شب‌ها و در کنار چادرش می‌نوشت. این اثر دوازده فصل دارد و در هر فصل قسمتی از زندگی مارکوس نوشته شده است.
اثر فوق لحنی صریح و ساده دارد و کاملا متاثر از اندیشه‌های رواقی نویسنده است. هنگام خواندن این کتاب اصلا احساس نمی‌‌کنیم که یک پادشاه قدرتمند دارد صحبت می‌کند.
مارکوس از کودکی شیفته فلسفه بود و به اندیشه‌های افلاطون علاقه داشت به همین خاطر در کتاب تاملات او، فلسفه و عرفان در هم می‌آمیزند.
کتاب فوق توسط عرفان ثابتی و انتشارات ققنوس به فارسی ترجمه شده است.
۶. تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن
کتاب فوق از منظر تاریخی به موضوع تصوف در ایران نگاه می‌کند. دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در سال ۴۹ به دعوت انجمن مطالعات ایرانی آمریکا، رشته سخنرانی‌هایی را داشت که بعدها در نشریه این انجمن به چاپ رسید. کتاب فوق در حقیقت برگردان آن سخنرانی‌هاست. در مقاله اول این کتاب، نویسنده ایران را یکی از مراکز مهم پرورش تصوف و اندیشه‌های عارفانه می‌داند. دکتر زرین‌کوب تاکید دارد که ادیان پیش از اسلام عناصری از تجربه عرفانی دارند.
در مقاله دوم، گرایش‌های صوفیانه در فرقه‌های نخستین اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد و تعدادی از بزرگان صوفی نظیر حلاج، بایزید و خرقانی معرفی می‌شوند.
مقاله سوم درباره تاسیس خانقاه‌ها و شکل‌گیری نظام خانقاهی در جهان اسلام اختصاص دارد. در ادامه تعدادی از طریقت‌های تاثیرگذار ایرانی معرفی می‌شوند.
مقاله چهارم درباره نمادشناسی صوفیان است و به پیوند ادبیات و اندیشه‌های صوفیانه می‌پردازد
مقاله پنجم درباره ارتباط صوفیه با مناسک مذهبی و سنت‌های دینی اشاره دارد.
مقاله ششم به بررسی برخی نگرش‌های صوفیان از جمله نگرش آنها نسبت به ثروت و زن مربوط می‌شود.
مقاله هفتم به مفهوم ولایت در صوفیان و نگرش‌های معتدل و افراطی آنها می‌پردازد و مقاله هشتم نظریه وحدت وجود را مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب توسط دکتر مجد‌الدین کرمانی ترجمه شده است. نسخه صوتی کتاب فوق را با صدای اکرم پشیمون و به همت نشر آوانامه می‌توانیم بشنویم.
