حتما افرادی را دیده‌اید که احساس می‌کنند دست‌هایشان آلوده است و مدام آن‌ها را می‌شویند، علاوه بر این ممکن است دوستانی داشته باشید که تمایل دارند همه وسایلشان حالتی قرینه داشته باشد و کج بودن یک کتاب در کتابخانه تمرکزشان را به هم بزند. همه ما ممکن است با افکار، تصاویر یا امیال ناخواسته و مزاحمی مواجه شویم که شدیدا مضطرابمان می‌کنند و باعث بروز اعمال و رفتاری می‌شوند که به قصد رهایی از آن‌ها انجامشان می‌دهیم. تعدادی از این اعمال ماهیتی غیر ارادی دارند، به چنین کارهایی اعمال وسواسی گفته می‌شود. در این یادداشت با تعریف علمی وسواس آشنا خواهیم شد و پس از شناخت علائم آن با معرفی چند کتاب برای وسواس فکری تلاش می‌کنیم زندگی لذت‌بخش‌تری بدون داشتن افکار وسواسی را تجربه کنیم.
وسواس فکری چیست؟
وسواس فکری (OCD -Obsessive Compulsive Disorder) شامل افکار، تصاویر و تکانه‌هایی است که به صورت مکرر در ذهن ما تکرار می‌شود و به نظر می‌رسد که امکان کنترل کردن آن‌ها توسط فرد وجود ندارد. این الگوهای تکرار شونده ذهنی، انواعی از اختلالات اضطرابی را برای فرد به وجود می‌آورند و معمولا دیگر اختلال‌های روانی را تشدید می‌کنند.
غلبه بر وسواس فکری کار چندان ساده‌ای نیست و نیازمند طی کردن مراحل درمانی به شکلی دقیق و درست است. برای رفع این اختلال باید صبر زیادی داشته باشید و آگاهی‌تان نسبت به آن را بالا ببرید.
نشانه‌های وسواس فکری کدام‌اند؟
پیش از هر چیز باید به این نکته توجه داشته باشیم که وسواس فکری می‌تواند به شکل اختلال‌های دیگری نظیر کمال گرایی نیز ظهور پیدا کند. اما تعدادی از علائم و نشانه‌های شاخص برای ابتلا به وسواس فکری یا ocd وجود دارد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم. اگر احساس می‌کنید که بعضی از این نشانه‌ها را دارید بهتر است تا به یک روان‌درمانگر مراجعه کنید. فراموش نکنید که بسیاری از افراد مشابه شما از بیماری وسواس رنج می‌برند اما می‌توانند به آن غلبه کنند و به زندگی عادی بازگردند.
شک و تردید در ناقص انجام دادن یک کار: گاهی اوقات مدام شک داریم تا وظایف کاری یا درسی خودمان را به درستی انجام داده‌ایم یا خیر. این ویژگی به کمال گرایی نیز شباهت‌هایی دارد و ممکن است به میزانی تشدید شود که به سراغ انجام آن کار نرویم.
در حالت خفیف‌تر می‌توان به کارهایی نظیر چک کردن مداوم قفل بودن درب منزل یا بسته بودن شیرهای گاز اشاره داشت.
ترتیب و تقارن: میل به قرار دادن اشیا در دقیق‌ترین حالت ممکن یکی از متداول‌ترین علائم وجود وسواس فکری است. البته مرتب بودن یک ویژگی خوب محسوب می‌شود اما افراد وسواسی به شکلی افراطی مدت زمان زیادی از وقتشان را صرف این کار می‌کنند.
احساس گناه: نگرانی بیش از حد در مورد غیراخلاقی یا گناه بودن یک کار، از علائم نسبتا شناخته شده وسواس فکری است. معمولا چنین افرادی نسبت به درست انجام دادن فرایض دینی خود شک پیدا می‌کنند.
خود کنترلی: بسیاری از ما دوست داریم که در هنگام عصبانیت خشم خود را کنترل کنیم و چنین رفتاری را خوب و پسندیده می‌دانیم. اما افراد وسواسی ترس شدیدی نسبت به داشتن واکنش‌های غیرارادی و نامناسب در جمع را دارند و در حالت افراطی نگران آن هستند که به شخص دیگری آسیب برسانند. به همین دلیل ممکن است مقداری منزوی شوند و تا جای ممکن در جمع‌های مختلف حضور نداشته باشند. اگر افراد وسواسی روحیه حساسی داشته باشند این علامت به شکل نگرانی از گریه کردن یا داد زدن ناگهانی در جمع بروز پیدا می‌کند.
ترس از میکروب‌ها و آلودگی: این علامت معمولا در بین افراد میانسال و مسن بروز پیدا می‌کند. مراجعه افراطی به پزشکان، شستن بیش از دست و بدن و استفاده از مواد پاک کننده و ضدعفونی کننده برای تمیز کردن میوه، سبزی و دیگر مواد خوراکی می‌توانند نشانه های وسواس باشند.
چرا وسواس فکری به وجود می‌آید؟
محققان دلایل گوناگونی را برای شکل گیری وسواس برشمرده‌اند این علائم می‌توانند متاثر از عوامل محیطی، بیولوژیکی یا ذهنی باشند. به عنوان مثال مواجهه با اتفاقاتی شوکه کننده نظیر فوت عزیزان بر اثر بیماری می‌تواند عامل ایجاد وسواس باشد.
وجود باورهای غلط و مواجهه نادرست با آن‌ها نیز می‌تواند به بروز افکار وسواسی منجر شود. اگر چنین افکاری را به شکل نادرست سرکوب کنیم پس از مدتی با قدرت و شدت بیشتر بازمی‌گردند و به ما صدمه می‌رسانند. عوامل محیطی، ژنتیکی و تربیتی نیز در به وجود آمدن وسواس تاثیر بسیار زیادی دارند و می‌توانند آن را تشدید کنند.
چگونه بر وسواس فکری غلبه کنیم؟
غلبه بر وسواس فکری با متدهای مختلفی انجام می‌گیرد. روش درمانی شناختی رفتاری که به اختصار cbt نیز نامیده می‌شود به ما کمک می‌کند تا با شناسایی باورهای غلط خود و تغییر دادن آن‌ها بر وسواس غلبه کنیم. یکی دیگر از روش‌های درمانی غلبه بر وسواس، Ebt نام دارد. در این روش، روان درمانگر به ما کمک می‌کند تا با ترس‌های خود روبرو شویم. البته این متد برای غلبه بر اختلال‌های شدید وسواسی مناسب نیست و می‌تواند اضطراب بیمار را به میزان زیادی افزایش دهد. اما روان درمانگر می‌تواند به خوبی تشخیص دهد تا با چه روش درمانی‌ای پیش بروید. به متد فوق درمان رفتاری نیز می‌گویند.
گاهی اوقات نیز لازم است که در کنار متدهای فوق برای کاهش اضطراب و افزایش اثربخشی، به تشخیص روانپزشک دارو درمانی نیز داشته باشید.
کتاب های مناسب برای آشنایی و درمان وسواس فکری
در ادامه با تعدادی از کتاب‌هایی که می‌توانند به ما کمک کنند تا شناخت بیشتری نسبت به وسواس پیدا کنیم، آشنا خواهیم شد.
کتاب وسواس و درمان شناختی رفتاری آن
وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری است و بسیاری از افراد با آن دست به گریبان هستند. این کتاب به شما کمک می‌کند تا با تمرکز بر حل مسئله به وسواس غلبه کنید. متد درمانی آموزش داده شده در اثر فوق، کوتاه مدت است و با انجام آن در مدت زمان کوتاهی می‌توانید تاثیرات وسواس بر ذهن خود را کاهش دهید. بخش دیگری از این کتاب شما را به خوبی با ماهیت وسواس، ریشه‌ها و عوامل شکل گیری آن آشنا می‌کند. اثر فوق به زبانی ساده نوشته شده است و علاوه برروان‌درمانگر‌ها، افراد دیگر نیز می‌توانند آن را مطالعه کنند.
کتاب غلبه بر وسواس
به هر میزان که شناخت بیشتری نسبت به وسواس داشته باشید امکان غلبه‌تان بر این اختلال بیشتر خواهد شد. این کتاب فوق العاده توسط لی بئر از اساتید برجسته حوزه روانشناسی رفتار درمانی نوشته شده است. شما در این کتاب با متدهایی آشنا می‌شوید که نسبتا جدید و نوآورانه هستند. علاوه بر این با یافته‌ها و جزئیات جدیدی درباره وسواس روبرو خواهید شد. بسیاری از دانشجویان روانشناسی و روان‌درمانگرها این کتاب را مطالعه می‌کنند و تکنیک‌های آن را به کار می‌گیرند. اما خواندن اثر فوق برای علاقه‌مندان به این حوزه و افرادی که با وسواس درگیر هستند توصیه می‌شود.
کتاب شناخت درمانی اختلال وسواس فکری عملی
این اثر توسط دکتر سابین ویلهام نوشته شده است، این دکتر روانشناس در واحد تحقیقات بیمارستان عمومی ماساچوست فعالیت می‌کند و دانشیار روانشناسی در گروه روانپزشکی دانشکده پزشکی هاروارد است. اگر نزدیکان شما مبتلا به OCD هستند می‌توانید این کتاب را مطالعه کنید زیرا اثر فوق نحوه برخورد با افرادی را که دارای وسواس فکری هستند به شما آموزش می‌دهد. وسواس می‌تواند سرعت انجام کارهای شما را کاهش دهد به همین دلیل باید بتوانید رفتار افراد وسواسی را درک کنید تا روند درمانی آن‌ها سریع‌تر طی شود. تمامی روان درمانگرها می‌توانند این کتاب را مطالعه کنند و متدهای درمانی آن را به کار ببرند. در کتاب فوق توضیحاتی درباره میزان اثربخشی داروهای مرتبط با اختلال وسواس نیز داده شده است.
کتاب درمان وسواس
این کتاب حجم کمی دارد با این حال در آن وسواس به شکلی کامل و از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب فوق را می‌توان اثری خودآموز دانست که توانایی لازم به مبتلایان ocd را می‌دهد تا امکان داشته باشند پیامدهای این اختلال را به حداقل میزان ممکن کاهش دهند و با انجام دادن تکنیک‌هایی به تدریج از وسواس فکری رهایی پیدا کنند. این کتاب مطابق با جدیدترین متدهای درمانی برای غلبه بر وسواس نوشته شده است، اگر تمرینات داخل آن را به صورت مداوم انجام دهید در مدت زمان کمتری به نتیجه دلخواهتان دست خواهید یافت. شما در این کتاب یاد می‍‌گیرید تا بتوانید فکر و عمل را با یک‌دیگر ترکیب کنید تا ابهام میان آن چه فکر می‌کنید و آن چیزی که انجام می‌دهید به طور کامل از بین برود. با خواندن این کتاب راهکارهای عملی درمان وسواس را به خوبی یاد خواهید گرفت.
کتاب درمان وسواس توسط دکتر لی براسان و در سال ۲۰۰۷ نوشته شده است. دکتر لی در حال حاضر به عنوان دانشیار گروه روانشناسی تجربی دانشگاه کمبریج تدریس می‌کند. علاوه بر این او در واحد شناخت مغز و مرکز تحقیقات بالینی این دانشگاه، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد. این نویسنده کتاب‌های فراوانی را در حوزه روانشناسی منتشر کرده است، اثر درمان وسواس او در سال ۱۳۹۰ توسط دکتر حمید نصیری استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و عاطفه نکویی به فارسی ترجمه شده است.
کتاب کار درمان وسواس
کتاب کار درمان وسواس یکی از بهترین آثار خودآموزی است که از آن می‌توانید برای بهبود وسواس فکری خود استفاده کنید. این کتاب راهکارهایی جدید برای بهبود زندگی روزمره شما و دستیابی به آرامش ذهنی را برایتان به ارمغان می‌آورد. با وجود آن که اثر فوق یک کتاب کاربردی است در آن می‌توانید اطلاعات کاربردی فراوانی پیدا کنید که به روند درمانی‌تان کمک می‌کند. بسیاری از روان درمانگرها به مراجعان خود توصیه می‌کنند تا برای اثربخشی بهتر روش‌های درمانی، این کتاب را مطالعه کنند. شما پس از مطالعه این کتاب می‌توانید مدت زمان کمتری را صرف افکار و آیین‌های وسواسی کنید. عوامل ایجاد وسواس را بشناسید و با کمک گرفتن از تغییرات ساده در سبک زندگی خود، وسواس را به خوبی کنار بگذارید. یکی دیگر از مهارت‌های آموزنده این کتاب، مواجهه با موانع و شکست‌هاست. اثر فوق توسط محققان برجسته روانشناسی جان اردن و دانیل دالکورسکو نوشته شده است. دکتر مسعود جان بزرگی و دکتر مژگان آگاه هریس این کتاب را به وسیله انتشارات ارجمند به فارسی ترجمه کرده‌اند.
این کتاب رهایی از افکار وسواسی را برای شما به ارمغان می‌آورد.
کتاب زمین بر پشت لاکپشتها
تا این‌جا با کتاب‌هایی آشنا شدیم که به صورت مستقیم به مسئله وسواس فکری می‌پردازند. اما رمان‌ها و داستان‌های فراوانی نیز وجود دارند که مضمون و جوهره اصلی آن‌ها به وسواس فکری ارتباط پیدا می‌کند. کتاب زمین بر پشت لاکپشتها یکی از از همین داستان‌ها است. این کتاب را نویسنده آمریکایی جان گرین نوشته است. از این نویسنده چهار کتاب وجود دارد که تمامی آن‌ها پس از چاپ با استقبال بی‌سابقه‌ای روبرو شده‌اند و به لیست کتاب‌های پرفروش آمازون راه پیدا کرده‌اند.
نام دیگر این کتاب رنج بی‌پایان است. شخصیت اول داستان دختری به نام ایزا هلمز است، این دختر ۱۶ ساله از اختلال وسواسی مزمن رنج می‌رود و پدرش را در کودکی از دست داده برای همین با مادر معلمش زندگی می‌کند. ایزا در سلول افکار مزاحم خود اسیر شده است و نمی‌تواند از آن‌ها رهایی پیدا کند. در خلال این داستان، شخصیت اصلی با افراد دیگری نیز آشنا می‌شود که بر روی روند رمان اثری مهم و باورنکردنی می‌گذارند. اگر دوست دارید تا شرایط و حالات افراد مبتلا به OCD را درک کنید؛ این کتاب برایتان بسیار مناسب خواهد بود.
انواع کتاب برای وسواس فکری چه کمکی به ما می‌کنند؟
مهم‌ترین مولفه‌ای که بر درمان OCD اثر می‌گذارد، تمرین کردن تکنیک‌های آموزش داده شده است. به همین دلیل مراجعه هفتگی به روانشناس کافی نیست و ما باید همه روزه برای کنار گذاشتن افکار وسواسی خود تلاش و مبارزه کنیم. کتاب‌های نوشته شده برای وسواس فکری این امکان را برای ما فراهم می‌کنند تا شناخت دقیق‌تری نسبت به ماهیت، علل و عوامل وجود OCD پیدا کنیم و برنامه مشخص‌تری برای انجام تکنیک‌ها و تمرینات داشته باشیم. به طور کلی کتاب‌های خودآموز می‌توانند مکمل خوبی برای درمان وسواس فکری باشند.
